Tìm hiểu về thuật trị quốc của người xưa qua triển lãm "Thưởng - phạt: Chuyện xưa chưa cũ"

Triển lãm giới thiệu hơn 80 văn bản, khai thác từ khối Châu bản triều Nguyễn về chủ đề thưởng - phạt dưới triều Nguyễn (1802-1945). Đây là những văn bản lần đầu tiên được công bố, giới thiệu rộng rãi đến công chúng. Bên cạnh đó là nhiều hình ảnh tư liệu, hiện vật sinh động góp phần làm phong phú cho triển lãm.

Theo đó, các văn bản được chia theo 4 phần nội dung, với các chủ đề khác nhau, nhằm làm rõ vai trò, ý nghĩa của việc thưởng - phạt trong xã hội xưa. Cụ thể, với nội dung "Thưởng để khuyến khích - Phạt để răn đe" ở phần I, Triển lãm cho thấy các hoàng đế triều Nguyễn thể hiện rõ tư tưởng về việc thưởng - phạt, để từ đó, “người có công phấn khởi mà người có tội biết răn chừa” (Hoàng đế Minh Mạng). Bên cạnh đó, việc thưởng phạt hợp lý cũng thể hiện đất nước có công bằng, có kỷ cương.

Ở phần II, "Thưởng - phạt công minh, nhưng đủ lý tình", triển lãm giới thiệu một số trường hợp thưởng phạt cụ thể được tường thuật lại trong Châu bản triều Nguyễn để thấy, bên cạnh việc áp dụng luật pháp và các quy định, hoàng đế triều Nguyễn cũng như các quan xét án không ít lần trăn trở, cân nhắc việc thưởng thế nào cho xứng, đặc biệt, phạt thế nào cho đúng tội mà vẫn mở ra con đường sống hoặc cơ hội chuộc tội cho con người, nhất là đối với người từng có công lao, người già cả, bệnh tật.

Với phần III, “Thưởng nhiều phương diện, nhưng không tùy tiện” thể hiện rõ việc thưởng - phạt dành cho từng nhóm đối tượng, như đối với quan lại, việc ban thưởng thường được thực hiện bằng các hình thức: Thăng chức, thưởng vật chất (tiền bạc, mũ áo,…), cấp kỷ, quân công, trác dị... Triều Nguyễn cho phép các quan được sử dụng văn bằng để khấu trừ khi vi phạm. Đối với người dân, việc ban thưởng dành cho những người đạt tiêu chuẩn về phẩm giá đạo đức như trung, trinh, hiếu, tiết, nghĩa... Bên cạnh đó, những người sống thọ cũng được triều đình đề cao và được gia ân ban thưởng.

Phần IV, "Xử phạt đúng tội, mở ra cơ hội" quy định rõ về những hình phạt tương ứng với từng loại tội. Trong đó, nhiều văn bản trong Châu bản triều Nguyễn đề cập hình thức xử phạt cách chức, giáng cấp, phạt tiền. Hình thức phạt tiền đối với quan lại thường dựa trên lương bổng. Số tiền phạt sẽ đem sung công. Hình phạt ngũ hình (xuy hình, trượng hình, đồ hình, lưu hình, tử hình) mang tính chất cảnh cáo, răn đe. Đặc biệt, với tội tham nhũng, các hoàng đế triều Nguyễn kiên quyết trừng trị nặng.

Theo bà Trần Thị Mai Hương, Giám đốc Trung tâm Lưu trữ quốc gia I, mỗi văn bản là một câu chuyện, một sự việc cụ thể đồng thời thể hiện tư tưởng, quan điểm và cách làm của tiền nhân.

“Thời đại quân chủ đã lùi xa nhưng tính nghiêm minh trong cách thưởng - phạt; cách trọng dụng người tài, người có công; tư tưởng nhân văn khi mở ra con đường sống, cơ hội lập công chuộc tội cho không ít trường hợp; quan điểm đề cao chuẩn mực đạo đức trung, hiếu, tiết, nghĩa… vẫn là những giá trị có sức sống bền vững lâu dài, cần được chắt lọc và bảo tồn trong cuộc sống hôm nay. Ban tổ chức hy vọng, đây sẽ là nguồn tài liệu, tư liệu quý đối với các nhà nghiên cứu và công chúng, bởi việc tìm hiểu cách làm của người xưa cũng là dịp để chúng ta đúc rút những giá trị tham khảo cho cuộc sống đương đại”, bà Trần Thị Mai Hương nói.