“Thảm họa Chernobyl” ở Amazon

Tổng số tiền phạt 9,5 tỷ USD được tuyên còn thấp hơn nhiều so với 27,3 tỷ USD mà bên nguyên đơn là cộng đồng các địa phương vùng Amazon tại Ecuador yêu cầu, nhưng cũng là mức đòi bồi thường cao nhất được đưa ra trong một vụ kiện tụng về môi trường từ trước tới nay.

Giới chức Ecuador khẳng định thượng nguồn sông Amazon bị nhiễm độc do nước thải, tỷ lệ ung thư của người dân địa phương trong vùng ngày tăng cao và Chevron phải chịu trách nhiệm về những hậu quả đó. Theo tài liệu của tòa, Hãng dầu lửa Texaco - công ty sáp nhập vào Chevron hồi năm 2001 bị cáo buộc đã thải 18 tỷ thùng, tương đương 68 tỷ lít vật liệu độc hại xuống các đường rãnh đất và dòng sông ở Amazon trong thời gian từ 1972-1992.

Mặc dù chỉ có tên của 47 nguyên đơn, nhưng vụ kiện được đưa ra nhân danh 30.000 người chịu tác động từ môi trường bị nhiễm độc và những bệnh tật được cho là có nguyên nhân từ hoạt động trên của Texaco tại một doi đất có diện tích khoảng 2.000km2 ở ngoài khu rừng nhiệt đới nguyên sinh. Năm 1964, Texaco là công ty nước ngoài đầu tiên khai thác vùng rừng nhiệt đới Amazon ở Ecuador, được gọi là vùng Oriente. Và bất chấp các quy định về bảo vệ môi trường, Texaco đã xây dựng một hệ thống khoan dầu sử dụng công nghệ cũ kỹ, lạc hậu, rẻ tiền để cắt giảm chi phí. Đến năm 1992, khi rời khỏi Ecuador, công ty này đã để lại khoảng 1.000 hầm chứa nước thải độc hại ở thượng nguồn các con sông, dẫn đến tình trạng ô nhiễm nghiêm trọng ở vùng Oriente suốt ba thập niên. Sau 30 năm với 68 tỷ lít dầu hút lên từ lòng đất, khu vực này bị tàn phá nặng nề về môi trường, bệnh tật, bạo lực và nghèo đói. Các nghiên cứu khoa học từ đầu những năm 1990 cho thấy, ít nhất 1.401 trường hợp tử vong do ung thư và hàng nghìn trường hợp sảy thai tại vùng Oriente xuất phát từ nguyên nhân ô nhiễm dầu khí. Hiện tượng sinh con quái thai hoặc mắc bệnh bẩm sinh cũng thường xuyên xảy ra tại đây. Theo bác sĩ người Mỹ Daniel Rourke thuộc Tổ chức RAND Corporation, hiện nay vùng Oriente có khoảng 10.000 người đang đứng trước nguy cơ bị ung thư vì ô nhiễm môi trường.

Chevron đã cầu viện sự can thiệp của hàng loạt Tòa án liên bang Mỹ và đề nghị Tòa án quốc tế ở Hà Lan làm trọng tài phân xử. Trong một tuyên bố, Chevron gọi quyết định trên là "không chính đáng và không thể thi hành" và nói rằng họ có thể kháng cáo. Theo các luật sư, Công ty Texaco thuộc Tập đoàn Chevron biết họ đã làm gì nhưng để tiết kiệm chút chi phí, họ đã "giết chết "nhiều người. Giờ họ sẽ bị buộc phải trả tiền cho hành động đó và chịu trách nhiệm về việc làm sai trái của mình. Các nhà hoạt động môi trường đã hoan nghênh phán quyết dài 187 trang của tòa án, cho rằng đây là bước tiến lớn trong ngành tư pháp Ecuador. Sau 17 năm ròng đấu tranh tại các tòa án Mỹ và Ecuador, lần đầu tiên trong lịch sử, người dân bản địa đã thắng trong vụ kiện chống lại một tập đoàn đa quốc gia. Luật sư của bên nguyên đơn, ông Pablo Fajardo, coi phán quyết của tòa án là "một chiến thắng của công lý đối với tội ác và sức mạnh kinh tế của Chevron". Các luật sư hy vọng điều này cũng khiến các tập đoàn khác phải nhận trách nhiệm về những hành động phá hủy môi trường mà họ đã gây ra. Đồng thời, vụ kiện là tiền lệ, buộc các công ty đa quốc gia hoạt động tại các nước đang phát triển phải tuân thủ những tiêu chuẩn về chống ô nhiễm như ở các nước phát triển.