Nông nghiệp tuần hoàn - hướng đi tất yếu

Xu thế tất yếu

Gặp bà Phạm Thị Mỗ ở xã Hợp Tiến (huyện Mỹ Đức, Hà Nội) trên cánh đồng thôn Thượng Quất khi bà đang thu hoạch mẻ cua, chạch đồng trong ruộng lúa xuân, bà chia sẻ, nhờ sản xuất tuần hoàn mà mấy năm nay thu nhập từ nông nghiệp tăng lên rõ rệt.

"Trong quá trình sản xuất, gia đình tôi áp dụng biện pháp cấy cải tiến, cấy thưa với giống lúa chất lượng cao kết hợp điều tiết nước hợp lý. Sau khi gặt lúa bằng máy gặt đập liên hợp, toàn bộ rơm, rạ được để lại trên ruộng làm phân bón cho vụ kế tiếp, nhờ đó giảm tới 70% lượng phân bón hóa học, không phải sử dụng thuốc bảo vệ thực vật. Qua hơn 10 năm canh tác tuần hoàn, gia đình tôi tạo được hệ sinh thái bền vững: Phụ phẩm từ cây lúa thành phân bón cho vụ kế tiếp; tôm, cua, chạch, cá rô đồng... phần lớn sinh sản tự nhiên trong ruộng lúa. Với cách này, vừa tận dụng nguồn thức ăn tự nhiên từ ruộng lúa, vừa góp phần hạn chế ô nhiễm môi trường, dịch bệnh trên cây trồng", bà Mỗ phân tích.

Theo Chủ tịch Hội Nông dân huyện Ứng Hòa (Hà Nội) Đặng Thị Tươi, nông nghiệp tuần hoàn trên thực tế đã tồn tại gần 20 năm qua tại địa phương với hàng ngàn mô hình từ quy mô nông hộ đến trang trại trong hệ thống canh tác: Vườn - ao - chuồng (VAC), xen canh, gối vụ... Trong đó, chất thải từ chăn nuôi phục vụ trồng trọt; phụ phẩm trồng trọt được sử dụng làm thức ăn cho chăn nuôi và nuôi trồng thủy sản. Một số năm gần đây, hệ canh tác lúa - cá, lúa – vịt... ngày càng phát triển theo hướng bền vững. Các hệ canh tác tuần hoàn này vừa bảo đảm dinh dưỡng, vừa thích ứng biến đổi khí hậu. Trong bối cảnh chi phí sản xuất tăng cao, từ phân bón đến thức ăn chăn nuôi, các mô hình đa canh lúa - cá - vịt... đang chiếm ưu thế, giúp nông dân bám trụ được trong nông nghiệp.

Tuy nhiên, để kinh tế nông nghiệp tuần hoàn được nhân rộng, thực sự đi vào sản xuất và đời sống xã hội, còn rất nhiều vấn đề cần được tháo gỡ về cơ chế, chính sách, nhận thức, thói quen canh tác, phát triển nông nghiệp tuần hoàn gắn với liên kết tiêu thụ sản phẩm, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của thị trường... 

Nhà nước cần đóng vai trò kiến tạo

Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Hà Nội Vũ Thị Hương chia sẻ, kinh tế tuần hoàn là quá trình sản xuất theo chu trình khép kín thông qua áp dụng các tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ sinh học, công nghệ hóa lý. Các sản phẩm, phế phụ phẩm sẽ được sử dụng, tái chế làm nguyên liệu đầu vào cho quá trình sản xuất, chế biến nông, lâm, thủy sản, tạo ra sản phẩm an toàn, chất lượng cao, giảm lãng phí, giảm thất thoát, hạn chế tối thiểu lượng chất thải, tăng hiệu quả kinh tế - xã hội và môi trường. Nguyên tắc cơ bản của kinh tế tuần hoàn là tất cả phế thải của quá trình sản xuất trước hết phải được coi là nguồn tài nguyên, là nguyên liệu của quy trình sản xuất sản phẩm tiếp theo. Các yếu tố trong hệ thống sản xuất nông nghiệp tuần hoàn bao gồm: Tuần hoàn chất hữu cơ, chất dinh dưỡng, nước, năng lượng...

Trở lại thực tế sản xuất, theo bà Phạm Thị Mỗ (nông dân ở thôn Thượng Quất, xã Hợp Tiến, huyện Mỹ Đức, Hà Nội), hiện nay, nhiều hộ dân tại địa phương áp dụng mô hình cấy lúa tuần hoàn gắn với khai thác, nuôi cua, chạch, cá rô đồng... đạt giá trị cao, thậm chí, thu hoạch từ lúa không lãi cao bằng việc thu từ các giá trị gia tăng tự nhiên. Nếu hộ dân gieo cấy khoảng vài sào ruộng thì một vụ lúa thu được ít nhất 10-20kg cua, 5-10kg cá rô đồng, 10kg chạch đồng với giá bán dưới dạng "đặc sản" như hiện nay (hơn 100.000 đồng/kg) đã đem tới hiệu quả kinh tế khá cao và qua đó, nông dân có thể sống tốt từ ruộng đồng.

Tuy nhiên, để canh tác tuần hoàn đạt hiệu quả như mong muốn, nhiều hộ dân và cán bộ nông nghiệp tại các địa phương có diện tích đất nông nghiệp (như Ứng Hòa, Mỹ Đức...) đề nghị, trước hết, Nhà nước cần đóng vai trò kiến tạo, hình thành các điều kiện cụ thể để người dân tham gia mang tính bắt buộc, bởi để tạo được môi trường sản xuất sạch cho tôm, cá, cua sinh sôi, phát triển, rất cần quy mô vùng.

Ông Nguyễn Hà Tuyển - Giám đốc Hợp tác xã nông nghiệp Hợp Tiến (huyện Mỹ Đức, Hà Nội) chia sẻ, là địa phương có diện tích đất sản xuất nông nghiệp lớn với hơn 500ha mỗi vụ, để nông nghiệp tuần hoàn phát triển, rất cần xây dựng chiến lược tuyên truyền sâu rộng về mô hình kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp (vai trò, lợi ích, nội dung, tiêu chí, cách thức thực hiện...). Mặt khác, cần đa dạng hình thức tuyên truyền qua các phương tiện thông tin đại chúng, chương trình đào tạo phù hợp từng đối tượng, địa bàn...

Theo kiến nghị của Phó Chủ tịch UBND huyện Ứng Hòa Ngô Tiến Hoàng, muốn nâng cao hiệu quả, giá trị sản xuất, giảm phát thải khí nhà kính, bắt buộc phải làm kinh tế tuần hoàn. Tuy nhiên, phát triển kinh tế tuần hoàn trong giai đoạn hiện nay cần gắn chặt với ứng dụng các tiến bộ khoa học, công nghệ, máy móc, thiết bị hiện đại. Bên cạnh đó, cần xây dựng được các chuỗi liên kết sản xuất, trong đó, phân định rõ vai trò từng thành tố, tiến tới chuyên môn hóa, hệ thống hóa. Ngoài ra, cần tiếp tục hoàn thiện, nâng cao nhận thức cho người sản xuất về kinh tế tuần hoàn, bởi lẽ có nhận thức đúng thì mới có thể hành động đúng.