Nhà máy in tiền đầu tiên của Việt Nam

Gian truân in tiền những ngày đầu độc lập

Những ngày tháng 9-1945, đất nước ta vừa mới giành được độc lập, kinh tế tài chính đặc biệt khó khăn do chưa phát hành được tiền tệ độc lập. Trong lúc đó, quân Tưởng ở miền Bắc đã tung tiền “quan kim” để cạnh tranh với đồng tiền Đông Dương của thực dân Pháp và phá hoại nền kinh tế của ta. Từ thực trạng khó khăn đó, chính quyền cách mạng chủ trương kêu gọi nhân dân tích cực sản xuất và ủng hộ cho “Quỹ Độc lập”, “Tuần lễ vàng”… Song, việc cấp thiết nhất được đặt ra thời điểm này là tổ chức in và phát hành giấy bạc Tài chính Việt Nam, một chủ trương lớn, có ý nghĩa quan trọng trong sự nghiệp kháng chiến cứu nước.

Trước những yêu cầu của thực tế, tháng 10-1945, đồng chí Phạm Văn Đồng, lúc đó nắm giữ cương vị Bộ trưởng Bộ Tài chính đã được trung ương giao trách nhiệm chỉ đạo, điều hành toàn bộ việc chuẩn bị in và phát hành đồng tiền mới của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Thời điểm trước Cách mạng Tháng Tám năm 1945, cả Đông Dương có 2 nhà máy in là Nhà in Tô panh và Nhà in Viễn Đông do quân Tưởng và Pháp chiếm đóng. Lúc này, nhà tư sản yêu nước Đỗ Đình Thiện (1904-1972) đã mua lại Nhà in Tô panh (sau này là cửa hàng Bách hóa số 5 đường Nam Bộ, nay thuộc đường Lê Duẩn - Hà Nội) của thực dân Pháp. Sau đó, ông Đỗ Đình Thiện đã hiến tặng toàn bộ nhà in cho Chính phủ để thiết lập nhà in tiền mang tên Việt Nam Quốc gia ấn thư cục.

Sau thời gian in ấn, đến ngày 3-2-1946, đồng tiền Việt Nam in tại Việt Nam Quốc gia ấn thư cục được phát hành ra khắp các tỉnh miền Nam Trung Bộ. Đây là những đồng tiền đầu tiên của đất nước Việt Nam độc lập, tự do, có in hình Chủ tịch Hồ Chí Minh.

Nhưng, chưa được bao lâu thì cơ sở in Tô panh bị lộ. Lúc này, nhà tư sản yêu nước Đỗ Đình Thiện đã dành một địa điểm thích hợp, đồng thời cho mượn nhà xưởng của đồn điền Chi Nê (nay thuộc xã Cố Nghĩa, huyện Lạc Thủy, tỉnh Hòa Bình) để đặt nhà máy in tiền đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Đồn điền Chi Nê được xây dựng cuối thế kỷ XIX, rộng hơn 7.300ha. Năm 1943, chủ đồn điền Bô Ren người Pháp đã bán lại cho gia đình ông Đỗ Đình Thiện với giá hai nghìn lượng vàng.

Lắp đặt xong nhà máy in tiền, để bảo đảm bí mật, công nhân làm việc từ 4h chiều hôm trước đến 3h sáng hôm sau. Ngày 31-11-1946, Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa họp kỳ thứ hai, quyết định phát hành đồng tiền Việt Nam và tổ chức thu hồi, đổi tiền Đông Dương trên toàn quốc với mệnh giá 1 đồng, 5 đồng, 10 đồng, 20 đồng, 50 đồng, 100 đồng và tiếp đó là loại 200 đồng, 500 đồng.

Đến tháng 4-1947, thực dân Pháp chuẩn bị tấn công, đánh chiếm Hòa Bình lần thứ 2, khu vực đồn điền Chi Nê bị máy bay Pháp ném bom, tàn phá nghiêm trọng. Theo lệnh của Chính phủ, Bộ Tài chính đã chuyển nhà máy in tiền lên căn cứ địa Việt Bắc để bảo đảm an toàn.

Loại bỏ đồng tiền Đông Dương

Đến nhà máy in tiền đồn điền Chi Nê ngày nay, khách tham quan có thể được tận mắt ngắm những hiện vật của một thời gian khó, nhưng đầy hào hùng của dân tộc Việt Nam. Tại nhà máy in tiền đầu tiên của Việt Nam, tờ giấy bạc in hình Cụ Hồ có mệnh giá lớn nhất là 100 đồng Việt Nam ra đời. Nhà máy in tiền đầu tiên của Việt Nam không chỉ có ý nghĩa chính trị to lớn, mà còn loại bỏ đồng tiền Đông Dương của thực dân Pháp ra khỏi hệ thống tài chính.

Nhà máy in tiền đồn điền Chi Nê cũng đã ghi dấu chuyến thăm của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đêm 20-2-1947, Bác Hồ trên đường đi công tác từ Thanh Hóa về đến đồn điền Chi Nê và nghỉ lại trong một căn hầm nhỏ trong khu biệt thự của gia đình ông Đỗ Đình Thiện. Sáng 21-2-1947, Bác đến thăm nhà máy in tiền, động viên cán bộ, công nhân viên. Bác căn dặn: "Đây là nhà máy in tiền của ta, các chú cần giữ gìn cẩn thận, phải thi đua nhau làm việc để in được nhiều tiền cho cả nước tiêu dùng và công cuộc kháng chiến cứu quốc".

Năm 2007, Nhà máy in tiền đồn điền Chi Nê được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng di tích lịch sử cấp Quốc gia. Đồng thời, UBND tỉnh Hòa Bình đã có quyết định phê duyệt quy hoạch chi tiết xây dựng Khu di tích lịch sử Nhà máy in tiền. Tổng diện tích công trình là 15,5ha với tổng mức đầu tư hơn 270 tỷ đồng.

Với những đóng góp to lớn của nhà tư sản yêu nước Đỗ Đình Thiện, hiện nay tại xã Cố Nghĩa, có một trường mầm non mang tên ông nhằm ghi nhớ công lao của gia đình ông với Cách mạng Việt Nam.