Nạn nhân bị mua bán được cung cấp nơi tạm lánh

Trong Tờ trình Chính phủ cho biết, dự án Luật Phòng, chống mua bán người là văn bản quy phạm pháp luật chuyên ngành, quy định một cách tập trung, thống nhất những vấn đề có tính nguyên tắc, làm định hướng cho công tác phòng, chống mua bán người.

Một đường dây buôn bán phụ nữ bị lực lượng Biên phòng Cửa khẩu Cầu Treo (Hà Tĩnh) phát hiện - Ảnh: VTC

Dự thảo Luật được thiết kế gồm có 8 chương, 51 điều, tập trung vào 7 nhóm vấn đề chủ yếu gồm: 1) phạm vi điều chỉnh; các nguyên tắc, chính sách về phòng, chống mua bán người; quyền, nghĩa vụ của nạn nhân và các hành vi bị cấm; 2) phòng ngừa mua bán người; 3) phát hiện, xử lý hành vi mua bán người, hành vi liên quan đến mua bán người và các hành vi khác vi phạm pháp luật về phòng, chống mua bán người; 4) tiếp nhận, xác minh, bảo vệ nạn nhân; 5) hỗ trợ nạn nhân; 6) trách nhiệm của Chính phủ, các Bộ và địa phương trong phòng, chống mua bán người; 7) hợp tác quốc tế trong phòng, chống mua bán người.

Đáng chú ý, Dự luật nhấn mạnh trách nhiệm phát hiện, báo tin về các hành vi vi phạm của cơ quan, tổ chức hoạt động trong một số lĩnh vực nhạy cảm, dễ bị lợi dụng để thực hiện hành vi mua bán người hoặc các hành vi khác liên quan đến mua bán người cũng như việc phát hiện, ngăn chặn hành vi mua bán người và các hành vi liên quan đến mua bán người thông qua hoạt động nghiệp vụ của lực lượng phòng, chống mua bán người trong Công an nhân dân và Quân đội nhân dân.

Đặc biệt, Điều 23 của dự thảo Luật quy định về mặt nguyên tắc việc xử lý đối với 3 loại hành vi vi phạm: hành vi mua bán người, hành vi liên quan đến mua bán người và các hành vi khác vi phạm pháp luật về phòng, chống mua bán người, đồng thời, giao cho Chính phủ quy định việc xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực phòng, chống mua bán người. Người giả mạo là nạn nhân thì ngoài việc bị xử lý theo quy định của pháp luật còn phải bồi hoàn các khoản kinh phí hỗ trợ mà mình đã nhận.

Liên quan đến việc tiếp nhận, xác minh và bảo vệ nạn nhân, dự luật quy định, những nạn nhân bị mua bán trong nước hoặc từ nước ngoài tự trở về thì Ủy ban nhân dân cấp xã có trách nhiệm tiếp nhận, hỗ trợ ăn, mặc và các vật dụng cá nhân thiết yếu khác cho nạn nhân đến khai báo trong trường hợp cần thiết; hỗ trợ tiền tàu xe, tiền ăn trong thời gian đi đường để họ tự trở về nơi cư trú; trường hợp họ không có nơi cư trú hoặc có giấy tờ xác định là nạn nhân và có nguyện vọng được lưu trú tại cơ sở bảo trợ xã hội hoặc cơ sở hỗ trợ nạn nhân thì làm thủ tục chuyển giao người đó cho cơ sở này. Uỷ ban nhân dân cấp xã nơi nạn nhân đăng ký thường trú hoặc cơ sở bảo trợ xã hội, cơ sở hỗ trợ nạn nhân đã tiếp nhận nạn nhân có trách nhiệm hướng dẫn họ làm thủ tục nhận chế độ hỗ trợ, nếu họ có giấy tờ xác định là nạn nhân; trường hợp cần phải xác minh nạn nhân thì làm thủ tục đề nghị Công an cấp huyện xác minh.

Đối với nạn nhân được giải cứu, cơ quan Công an, Bộ đội Biên phòng, Cảnh sát biển đã giải cứu nạn nhân có trách nhiệm tiếp nhận, hỗ trợ về ăn, mặc và các vật dụng cá nhân thiết yếu khác trong trường hợp cần thiết và xác nhận họ là nạn nhân; trường hợp chưa có đủ căn cứ để xác nhận thì chuyển họ cho Uỷ ban nhân dân cấp xã nơi người đó đăng ký thường trú hoặc cơ sở bảo trợ xã hội, cơ sở hỗ trợ nạn nhân, nếu họ không có nơi cư trú để làm thủ tục xác minh nạn nhân.

Theo Báo cáo tổng kết 5 năm thực hiện Chương trình hành động của Chính phủ về phòng, chống tội phạm buôn bán phụ nữ, trẻ em (2004- 2009), cả nước đã xảy ra 1.586 vụ, 2.888 đối tượng, lừa bán 4.008 nạn nhân. So với 5 năm trước, thì tăng 1.090 vụ, 2.117 đối tượng và 2.935 nạn nhân. Đáng chú ý, tình trạng mua bán trẻ sơ sinh, trẻ trong bào thai, mua bán nam giới xảy ra ngày càng nhiều tại một số địa phương. Thêm vào đó, cũng đã xuất hiện một số đường dây đưa người sang Trung Quốc bán nội tạng cho các bệnh viện tư, dẫn đến nạn nhân bị tử vong.

Đối với nạn nhân từ nước ngoài trở về qua cơ quan đại diện Việt Nam ở nước ngoài, cơ quan có thẩm quyền của Bộ Công an, Bộ Quốc phòng có trách nhiệm tiếp nhận nạn nhân, nếu họ có nguyện vọng tự trở về nơi cư trú, thì hỗ trợ tiền tàu xe, tiền ăn trong thời gian đi đường và hướng dẫn họ làm thủ tục nhận chế độ hỗ trợ. Trường hợp họ không có nơi cư trú hoặc có nguyện vọng được lưu trú tại cơ sở bảo trợ xã hội hoặc cơ sở hỗ trợ nạn nhân thì chuyển giao họ cho những cơ sở này.

Bên cạnh việc tiếp nhận, xác minh nạn nhân, dự thảo Luật cũng dành một số điều để quy định về việc giải cứu, bảo vệ khẩn cấp; bảo vệ an toàn cho nạn nhân và người thân thích của họ; bảo vệ bí mật thông tin cá nhân của nạn nhân.

Cụ thể, nạn nhân và người thân thích của họ được cung cấp nơi tạm lánh khi có nguy cơ bị đe dọa đến tính mạng, sức khỏe của họ; bố trí lực lượng bảo vệ tại nơi ở, nơi làm việc, học tập hoặc tại phiên tòa theo quy định của pháp luật; thay đổi chỗ ở và giữ bí mật thông tin về nơi ở, nơi làm việc, học tập của nạn nhân và người thân thích của họ; răn đe, cảnh cáo, vô hiệu hóa đối tượng có hành vi gây thiệt hại hoặc đe doạ gây thiệt hại về tính mạng, sức khoẻ của nạn nhân và người thân thích của họ…

Để bảo vệ an toàn cho nạn nhân và người thân thích của họ.cơ quan, tổ chức, cá nhân không được tiết lộ các thông tin cá nhân của nạn nhân, trừ trường hợp có sự đồng ý của nạn nhân hoặc của người đại diện hợp pháp của nạn nhân là người chưa thành niên, người có nhược điểm về thể chất hoặc tâm thần. Tòa án có thể xem xét, quyết định xét xử kín đối với vụ án mua bán người theo yêu cầu của nạn nhân.

Một số điều luật chưa phù hợp với thực tế Việt Nam

Trong báo cáo thẩm tra dự án Luật, Ủy ban Tư pháp cho rằng, nhiều quy định của dự thảo Luật phù hợp với yêu cầu công tác đấu tranh phòng, chống mua bán người ở nước ta, tuy nhiên có một số quy định về các biện pháp phòng ngừa mua bán người; trách nhiệm của Chính phủ, các bộ và địa phương trong phòng, chống mua bán người; chế độ hỗ trợ đối với nạn nhân bị mua bán trở về; bảo vệ an toàn cho nạn nhân… còn khá rộng, chưa phù hợp với tình hình kinh tế - xã hội và điều kiện thực tế của Việt Nam, khó bảo đảm thực hiện trên thực tế. Do đó, Ủy ban tư pháp đề nghị Chính phủ cần nghiên cứu, chỉnh lý lại cho phù hợp, bảo đảm tính khả thi.

Ủy ban dẫn chứng Điều 24 của Dự thảo Luật quy định trình tự, thủ tục tiếp nhận, xác minh nạn nhân bị mua bán trong nước. Theo đó, Uỷ ban nhân dân cấp xã nơi gần nhất thực hiện việc tiếp nhận người đến khai báo; hỗ trợ về ăn, mặc và các vật dụng cá nhân thiết yếu khác cho nạn nhân đến khai báo trong trường hợp cần thiết; hỗ trợ tiền tàu xe, tiền ăn trong thời gian đi đường để họ tự trở về nơi cư trú. Trong trường hợp họ không có nơi cư trú hoặc trường hợp nạn nhân đã có nơi cư trú mà có giấy tờ xác định là nạn nhân và có nguyện vọng được lưu trú tại cơ sở bảo trợ xã hội, cơ sở hỗ trợ nạn nhân thì làm thủ tục chuyển giao người đó cho cơ sở bảo trợ xã hội, cơ sở hỗ trợ nạn nhân...

Ủy ban tư pháp cơ bản tán thành với các quy định nêu trên và cho rằng việc giao cho Uỷ ban nhân dân cấp xã tiếp nhận hỗ trợ ban đầu đối với nạn nhân đến khai báo là phù hợp với thực tiễn và yêu cầu công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm ở nước ta. Tuy nhiên, dự thảo Luật lại chưa quy định rõ thời gian từ lúc bắt đầu tiếp nhận người đến khai báo đến lúc làm thủ tục chuyển giao nạn nhân cho cơ sở bảo trợ xã hội hoặc cơ sở hỗ trợ nạn nhân là bao lâu.

Uỷ ban tư pháp cho rằng cần quy định cụ thể về khoảng thời gian này, có thể nhiều nhất là từ 1 đến 2 ngày làm việc vì trên thực tế ở nhiều nơi, Uỷ ban nhân dân cấp xã không đủ điều kiện về năng lực, kinh phí có thể lưu giữ nạn nhân tại xã lâu hơn thời hạn nêu trên. Ngoài ra, Uỷ ban tư pháp đề nghị giao Chính phủ hướng dẫn cụ thể về thủ tục chuyển giao nạn nhân từ Uỷ ban nhân dân cấp xã cho cơ sở bảo trợ xã hội hoặc cơ sở hỗ trợ nạn nhân để bảo đảm cho quy định này mang tính khả thi, tạo điều kiện thuận lợi cho nạn nhân bị mua bán sớm tiếp cận được với các biện pháp hỗ trợ nạn nhân nếu họ có nhu cầu.

Với quy định về bảo vệ an toàn cho nạn nhân (Điều 29 của dự thảo Luật), Ủy ban tư pháp nhận thấy một số quy định về bảo vệ an toàn cho nạn nhân như bố trí lực lượng bảo vệ tại nơi ở, nơi làm việc, học tập của nạn nhân; thay đổi chỗ ở của nạn nhân và người thân thích của họ… là chưa phù hợp với điều kiện, hoàn cảnh thực tế của nước ta và tính khả thi không cao. Trong khi hiện nay, không chỉ có nạn nhân bị mua bán cần được bảo vệ mà còn có nhiều đối tượng khác cũng cần bảo vệ như người làm chứng trong các vụ án buôn bán ma túy, khủng bố, rửa tiền, người tố cáo tham nhũng…. Vì vậy, đề nghị Chính phủ nghiên cứu bảo đảm quy định phù hợp, cân đối với các đối tượng khác và thực hiện được trên thực tế.