Mê cung màu xám

Bảo tàng muối trong lòng đất vào loại cổ xưa nhất thế giới này giờ đây không chỉ là một địa chỉ nghiên cứu mỏ hàng đầu châu Âu mà còn là điểm đến của du khách trên khắp thế giới.

Chạm tay vào "vàng xám"

Hát Thánh ca trong mỏ Wieliczka dưới độ sâu 101m.

Hành trình Ba Lan do Đại sứ quán Ba Lan tại Hà Nội thu xếp cùng sự hỗ trợ của Hãng Hàng không Ba Lan (LOT) đã đưa tôi đến mỏ muối Wieliczka vào một ngày nắng đẹp.

Trái với hình dung của tôi về một thị trấn mỏ náo nhiệt với những chiếc xe tải ngược xuôi, những thợ mỏ và những quán bar... thị trấn Wieliczka sau bình minh đầu hạ, êm đềm như đang ngủ say dưới lớp lớp bóng cây xanh. Chưa hết ngạc nhiên trước sự thơ mộng của một thị trấn mỏ, anh chàng Krzysztof Ciacma người Krakow, ngồi ở ghế phụ phía trên đã lôi tôi khỏi tầm nhìn bất ngờ đầu tiên về Wieliczka bằng một thứ tiếng Anh giàu âm sắc Ba Lan:

- Chúng ta đã đến nơi.

Bước vào sảnh chờ khá rộng của tòa nhà - vốn là một cửa mỏ được xây dựng lại - để đăng ký, mua vé thăm hầm mỏ, tôi đã thấy nhiều em nhỏ ríu rít đi theo lớp và du khách với nhiều ngôn ngữ khác nhau đang trao đổi... Tất cả khiến nơi đây náo nhiệt như một hội chợ nhỏ về muối nhưng rất trật tự. Họ nhường nhau từng bước chân để lại gần hơn các sản phẩm muối với dải màu từ phớt hồng đến trắng lóa. Dĩ nhiên, những hạt muối đa giác màu xám đặc trưng của muối mỏ Wieliczka chiếm phần lớn trên các giá trưng bày. Tại đây, người thăm mỏ được chia thành tốp khoảng 15 người như các toán thợ mỏ cổ xưa để rồi biến mất sau khung cửa hầm mỏ hình bao diêm dựng đứng. Anh Ciacma đi cùng tôi giải thích:

- Họ chia thành từng tốp như vậy để dưỡng khí trong đường hầm mỏ luôn đủ cho mọi người

Những huy hiệu xinh xắn nổi bật hình quốc kỳ các nước như Anh, Pháp, Đức... trên ngực hướng dẫn viên cho biết nhóm du khách kia đến từ nước nào. Nữ hướng dẫn viên của nhóm nhà báo Việt Nam chúng tôi (gồm 6 người) mang cờ Anh quốc vì ở đây không có hướng dẫn viên nói tiếng Việt. Thấy tôi ngạc nhiên khi nhận lại cuống vé với chữ ký trực tiếp của người soát vé vừa trao, anh Ciacma hóm hỉnh:

- Đây là cách để anh ta biết rõ bạn là ai, ở trong mỏ bao lâu nếu chẳng may bị lạc trong mỏ này.

Thì ra là vậy. Trên cuống vé, mặt trước là ảnh một trích đoạn trong hầm mỏ với ánh sáng màu hổ phách; mặt sau ghi rõ ngày: 13-5; giờ: 9h27' và mã số tên khách thăm. Công việc dường như không mấy ai chú ý này nhưng xem ra rất đáng quan tâm trong các tuyến du lịch "mạo hiểm" như thế.

Mê cung mặn mòi

Không như các mỏ sau khai thác thường "hoàn thổ" - lấp mỏ - mỏ Wieliczka được giữ nguyên với những hang cùng hốc để biến nơi đây thành một thánh đường khai khoáng có một không hai. Từng bậc thang đá muối như mặn mòi hơn bởi chúng thấm đẫm mồ hôi của những người thợ mỏ. Hầu hết các bậc đá trong mỏ nay được phủ bằng thang gỗ để làm hài lòng bước chân khách thăm. Nhưng ở một vài triền dốc hiểm trở vẫn thấy những bậc muối nguyên thủy đã mòn vẹt. Chúng được những bước chân thợ mỏ mài giũa đến tròn trịa để hôm nay là một thách đố cho tất cả các nhà leo núi cừ khôi nhất. Từ đây, theo chiều ngược lại, "vàng xám" của Wieliczka được chuyển lên mặt đất. Sau đó, xuôi ngược dòng Wisla gần đó để đến các vùng của Vương quốc và xuất khẩu ra các nước lân cận.

Đường hầm trong mỏ là một kiệt tác nhọc nhằn của các thế hệ thợ mỏ Ba Lan từ nhiều thế kỷ trước, rộng trung bình khoảng 2m; chiều cao cũng chừng đó. Có đoạn rộng tới hơn 4m hoặc 5m và hơn thế. Vốn nghĩ đường hầm mỏ thường hẹp và tăm tối nhưng tôi thấy mình như đang bước trên một thảm muối thênh thang. Ánh sáng từ những ngọn đèn trần và hai bên đường bị sức hút của màu xám đá muối tạo những vùng ánh sáng bí ẩn. Một hệ thống cáp điện, thông gió, đèn tín hiệu... dọc đường hầm bó rất gọn gàng giúp đường hầm thoáng mát. Và không biết bằng cách nào, các nhân viên ở đây giữ cho đường hầm sạch đến thế. Ở hai bên đường hầm có vô số những miệng hang bí hiểm, không biết dẫn tới đâu. Tại các ngả hầm xương cá ấy đều có cảnh báo "không vào". Những ngả mỏ hun hút đói ánh sáng này khiến tôi bất giác đưa tay rờ túi áo ngực để xem cuống vé "phòng lạc" còn hay mất. Một điều kỳ lạ theo tôi suốt chặng đường hàng cây số trong mê cung là rất nhiều du khách vào trước tôi như mất dạng và không thấy một ai đi ngược chiều để ra khỏi hầm mỏ.

Với một hệ thống hầm mỏ như vậy, nơi đây đã trở thành công xưởng duy trì một phần bộ máy chiến tranh của Đức quốc xã trong Thế chiến II. Để duy trì an toàn một hệ thống hầm mỏ dài kỉ lục, dẫn tới 3.000 hang động lớn nhỏ, hai bên vách và trần hầm được chống đỡ bằng những thân gỗ thông, gỗ sồi và những thân cây tôi chưa biết tên gọi ken sát nhau. Sau hàng trăm năm, nhiều thân cây ngấm muối đã hóa đá. Mỗi thân gỗ có đường kính trung bình 20cm, có đoạn thấy hàng cột chống to đến hơn 30cm. Nhiều thân gỗ ngấm mặn lâu năm nom như hóa thạch nhả ra những đụn muối trắng như nhũ hoa. Theo những bước chân thật dài của cô hướng dẫn viên cùng lời giới thiệu về khu mỏ và thỉnh thoảng dừng chân tại những điểm mà những nhân vật như nhà khoa học Ba Lan Nicholas Copernicus, thi hào Đức Johann W.Von Goethe hay Tổng thống Mỹ Bill Clinton... từng đặt chân, tôi xuyên xuống độ sâu 64m, 90m rồi 110m, 125m... được cánh mỏ gọi theo số tầng: thứ nhất, thứ hai và thứ ba...

Điểm dừng chân cuối cùng của tôi trong chuyến du hành dài khoảng 4km trong màu xám Wieliczka là một phòng hòa nhạc rộng lớn. Thời gian không đủ để tôi thưởng thức bữa tiệc âm nhạc do cánh thợ mỏ thể hiện trên sân khấu bốn bề là muối kia. Nhưng bù lại, tôi được ngồi thưởng thức vại bia Ba Lan chính hiệu dưới độ sâu cuối cùng của mỏ muối Wieliczka: 327m và lặng ngắm những gương mặt con trẻ đang mỉm cười thích thú với bữa trưa dã ngoại ở sâu dưới lòng đất.

- Tôi cũng không biết tại sao Wieliczka chỉ mở sâu đến tầng thứ 9 - anh chàng Ciacma trả lời khi tôi tò mò về con số 9 - tầng cuối cùng của mỏ muối. Chưa kịp gạn hỏi thêm anh bạn vui tính này về con số 9 bỗng trở nên thú vị thì chiếc thang máy - chỉ là một dọ sắt mắt cáo - hệt như một thang cổ chở hàng ở New York lao vun vút đưa tôi trở lại mặt đất. Bất ngờ đến phút chót ở mê cung màu xám là đây. Loang loáng vượt lên các độ cao, nó không chỉ giúp tôi hiểu vì sao không gặp du khách đi ngược chiều để lên mặt đất mà còn đưa tôi vụt thoát khỏi sức nặng hùng vĩ im lặng vừa trải qua.