Lúa miến ngọt - giải pháp nhất cử... đa tiện !

Nghiên cứu cải tiến các giống lúa miến ngọt cao sản tại Mỹ.

- Trồng lúa miến ngọt nhằm sản xuất lương thực, thực phẩm và nhiên liệu sinh học là vấn đề rất mới mẻ ở nước ta song không mới với nhiều nước khác. Thưa ông, thế giới đã phát triển lĩnh vực này đến đâu?

- Lúa miến (hay miến) thuộc họ thực vật rất phổ biến có tên khoa học là hòa thảo (chiếm khoảng 20% thảm thực vật trái đất, là họ thực vật quan trọng nhất đối với nền kinh tế của loài người; ngoài tre, trúc và các bãi thức ăn gia súc... họ này còn chứa 9 nguồn lương thực chủ yếu là mì, ngô, gạo, đại mạch, miến, yến mạch, mạch đen, kê, kiều mạch). Theo hướng sử dụng, miến được chia thành 4 nhóm: Miến hạt, miến ngọt, miến chổi và miến cỏ. Miến hạt và miến ngọt chủ yếu cho lương thực, thực phẩm và ethanol sinh học, ngoài ra còn cho thức ăn gia súc, gia cầm (do đó, người ta gọi miến là cây trồng thần diệu, một loại cây trồng đa mục tiêu). Miến chổi chủ yếu cho thức ăn gia súc, ngoài ra còn dùng làm vật liệu xây dựng. Miến chổi chủ yếu cho vật liệu làm chổi và cùng với thân lá của các miến khác được tái chế làm vật liệu xây dựng như ván dăm, ván gỗ sinh thái có giá trị thương mại cao (ví dụ, ván Kirei đang được bán tại Mỹ với giá 75 USD/m2). Đặc điểm chung quan trọng của các loài miến là cây trồng có mùa vụ ngắn ngày, đòi hỏi ít nước và có thể phát triển ở các vùng đất nhiệt đới bán khô cằn, nơi thường có nhiều người nghèo sinh sống.

Hiện miến ngọt đã được trồng với diện tích trên 42 triệu ha tại hơn 100 nước, nhiều nhất ở Mỹ, Ác-hen-ti-na, Ấn Độ, Trung Quốc, Mê-hi-cô... Trong 5 năm 2002-2006, tổng lượng xuất khẩu hạt miến trên toàn cầu là 28,5 triệu tấn. Trong đó, 5 nước xuất khẩu hàng đầu là: Mỹ (86,1%), Ác-hen-ti-na (6,21%), Pháp (2,56%), Brazil (1,65%), Trung Quốc (1,18%); 5 nước nhập khẩu hàng đầu là Mê-hi-cô (55%), Nhật (24,2%), Tây Ban Nha (5,54%), I-ta-li-a (2,3%), Xu-đăng (1,33%). Sau cảnh báo về khủng hoảng lương thực toàn cầu vừa qua, miến ngọt càng được quan tâm. Tháng 8 năm nay, Bộ Nông nghiệp Mỹ sẽ tài trợ cho một hội nghị quốc tế nghiên cứu tiềm năng sản xuất ethanol của lúa miến ngọt ở bang Texas.

- Theo đánh giá chung, ưu thế vượt trội của miến ngọt là gì?

- Thứ nhất, có thể trồng miến tại các vùng bán khô cằn, thậm chí gần hoang hóa, nơi không thể trồng lúa gạo. Diện tích đất loại này nước ta còn nhiều (khoảng 9,3 triệu hecta đất hoang hóa, 4,3 triệu hecta đất đồi núi chưa sử dụng, chưa kể 8,1 triệu hecta đất lâm nghiệp được giao phân tán, cần chính sách thích hợp tích tụ lại).

Thứ hai, trồng lúa miến còn là giải pháp giúp đa dạng hóa nguồn lương thực. Theo thống kê, trong tổng số 272 triệu tấn từ 9 loại lương thực được xuất khẩu trên thị trường toàn cầu năm 2006, hạt miến chiếm vị trí thứ năm, sau mì và meslin, ngô, gạo và đại mạch. Miến ngọt cho khoảng 5-10 tấn hạt/1 ha một vụ 100-140 ngày, tùy theo giống. Đây không chỉ là lương thực mà còn là nguyên liệu quí cho thực phẩm, ví dụ để làm ra mạch nha và bia. Cũng theo thống kê, trong 3 năm 2004-2006, mỗi năm Việt Nam nhập khoảng 142.500 tấn hạt nguyên liệu mạch nha (giá trung bình chưa thuế là 400USD/ tấn), khoảng 10.536 tấn mạch nha và bột thực phẩm ít cacao (tốc độ tăng trung bình về nhập khẩu hàng năm là 36%). Với một nước tiêu thụ bia như Việt Nam, bổ sung nguồn nguyên liệu tốt như miến là hướng đột phá nhiều hứa hẹn, cần phải làm sớm.

Không chỉ là nguồn lương thực thay thế, miến ngọt còn là nguồn nguyên liệu bổ sung cho sản xuất ethanol sinh học, thay thế một phần nguyên liệu khác như ngô, sắn, mía... do đó, góp phần tăng cường an ninh lương thực. Theo Quyết định số 177/2007/QĐ-TTg về phát triển nhiên liệu sinh học của Thủ tướng Chính phủ, đến năm 2010 Việt Nam phải sản xuất được 5.000 tấn ethanol sinh học, năm 2015 là 250.000 tấn ethanol và biodiesel, năm 2025 là 1,8 triệu tấn ethanol và biodiesel. Để đạt được mục tiêu đó, rất khó thực hiện qui định chung về bảo đảm an ninh lương thực nếu không có nguyên liệu thay thế thích hợp. Hơn nữa, ethanol sinh học sản xuất từ miến có giá thành cạnh tranh (tại Ấn Độ, giá thành sản xuất 1 lít ethanol từ miến ngọt là 0,46 USD so với 0,58 USD nếu làm từ mía và 0,56 USD làm từ ngô). Hãng Rusni Distilleries (Ấn Độ) cho tôi biết, để chạy một nhà máy ethanol sinh học công suất 40 tấn/ngày, cần 6.800 hecta miến ngọt giống bình thường hoặc 4.500 ha nếu giống tốt. Như vậy, để đạt chỉ tiêu 5.000 tấn ethanol sinh học vào năm 2010 thì chúng ta phải trồng khoảng 1.900- 2.900 ha miến ngọt vào đầu năm 2010.

- Dự án trồng lúa miến của ông đã được thực hiện như thế nào, thưa ông?

- Dự án Sinh học thực vật ứng dụng mà Cty Secoin đang triển khai mới ở giai đoạn nghiên cứu định hướng, không chỉ có lúa miến, sẽ được thực hiện trên 4 hecta, gồm 2 phòng thí nghiệm và một số vườn ươm. Các kết quả thực nghiệm sẽ được áp dụng trên 170 ha thực địa tại Quảng Ninh, Hà Tĩnh. Chúng tôi đã nhận được sự ủng hộ nhiệt tình của các địa phương, sự hợp tác hào hứng của các kĩ sư, nhà khoa học ngoài công ty, đặc biệt là sự tham gia của Cty Hanhwa Resources (Hàn Quốc) và tư vấn của các nhà khoa học Mỹ, Ốt-xtrây-li-a, Trung Quốc, Ấn Độ...

- Đâu là khó khăn lớn nhất của ông tại thời điểm này?

- Phát triển và chế biến lúa miến ngọt là một vấn đề mới, ít nghiên cứu lớn, ngoài các nghiên cứu rất giá trị của viện ICRISAT (Ấn Độ). Tại Trung Quốc, Viện Đại học nông nghiệp Thẩm Dương đã nghiên cứu 58 dòng lúa miến ngọt và lọc ra một số giống tốt, thích hợp với vùng đông bắc. Khó khăn lớn hiện nay của chúng tôi là nghiên cứu chọn lọc hoặc lai được giống lúa miến ngọt có sản lượng thân ngọt cao, sản lượng hạt hợp lý. Hiện chúng tôi có một số hạt giống lúa miến ngọt của Anh, Ấn Độ, Trung Quốc... và sẽ mời một số chuyên gia trong và ngoài nước nghiên cứu chọn lọc, lai giống thích hợp với thổ nhưỡng và khí hậu một số vùng ở nước ta. Tháng 9 tới, chúng tôi sẽ gửi một đoàn sang làm việc với Viện Đại học nông nghiệp Thẩm Dương và Viện Thực vật Côn Minh nhằm hợp tác nghiên cứu giống cây và công nghệ sản xuất ethanol từ lúa miến ngọt. Secoin đã đăng ký làm thành viên của Hiệp hội Ethanol miến ngọt có trụ sở tại Mỹ và đã có kế hoạch hợp tác với hãng Silly Yak Foods Pty Ltd (Australia) về kỹ thuật sản xuất mạch nha từ hạt miến ngọt. Chúng tôi hi vọng có được sự hợp tác của các nhà khoa học, doanh nghiệp liên quan và được tuyển dụng các kĩ sư quan tâm vấn đề này.

- Xin cảm ơn ông!

Đức Anh thực hiện