Lênh đênh phận tha hương

(HNMO)- Từ đỉnh núi Pa-Kheng, trong quần thể Angkor tôi theo cùng dòng người háo hức chờ đón mặt trời lặn. Dường như ai cũng muốn ngắm hoàng hôn của riêng mình từ trên cao. Người ta nói mặt trời sẽ lặn theo cung chân trời ở Biển Hồ, mà ở nơi đó trên sóng nước mênh mang hàng ngàn người Việt đang bươn chải, kiếm kế sinh nhai.

Ngay lúc này đây, khi hoàng hôn buông xuống biết bao ngọn đèn dầu lung linh như những vì sao hắt lên thổn thức, báo hiệu một đêm đã tới như hàng ngàn đêm đã trôi qua, chúng là cung trầm buồn của một bản nhạc thở than về bao thân phận tha hương trên Biển Hồ.

Vậy là ngay sáng hôm sau, tôi như một người đi xa lâu không về nhà, cứ thế tôi hối hả leo lên một chiếc ca nô, trong lòng háo hức muốn nhanh chóng gặp gỡ những gương mặt mặc dù xa lạ, họ đang sống trong xóm chài làng Việt lênh đênh, nơi đất khách quê người.

Làng Việt trên hồ

Đi ngược ca nô của đoàn chúng tôi là những em bé đang bơi chải trên Biển Hồ. Khoảng vài chục thuyền nhỏ đang lao nhanh ngược sóng. Hướng dẫn viên nói đó là các em người Việt đến lớp học. Và chỉ lát sau, ca nô vượt qua một con lạch dẫn ra mặt hồ thì tôi thấy có hai ngôi nhà nổi trên xà lan khá rộng rãi, anh ta vội chỉ tay nói: “Đó là những lớp học!”.

Một số em đang buộc thuyền vào cột nhà rồi theo bậc thang bước lên lớp. Có em còn sợ ướt nên cất áo vào cặp, cứ thế mặc quần đùi, cởi trần, chèo thuyền vội vàng đến trường. Sau khi đến nơi mới mặc áo dài để vào lớp học. Mỗi thuyền vào ba em đi chung, mặt đứa nào cũng mướt mồ hôi. Chúng nhìn mọi người và tỏ ra không có gì lạ. Ai làm việc nấy. Chúng tôi đi với bao sự tò mò. Còn các em thì vội vàng đến lớp. Chúng đen nhẻm nhưng rất hoạt bát, vui vẻ như đi chợ vậy. Nhưng không hiểu sao trong lòng tôi bỗng thấy bùi ngùi khi được đọc những chữ tiếng Việt xen lẫn tiếng Campuchia lớp 1, lớp 2, lớp 3, lớp 4 và khi nghe nói tất cả các em ở đây cũng như cha mẹ chúng sống chẳng có giấy tờ gì cả và đã mấy đời theo con nước trôi.

Ca nô vượt khỏi lạch vào mặt hồ mênh mang. Trước mặt chúng tôi hiện ra một dãy nhà nổi kết với nhau như dãy phố ở trên hồ vậy. Người ta gọi đó là Làng Việt Nam. Tất cả những ngôi nhà đều làm bằng những vật liệu nhẹ dễ nổi trên mặt nước. Đây đó là những cửa hàng bán đủ mọi thứ như ở trên bờ. Nào giải khát, Karaoke, rồi đặc sản và hàng tạp hoá tiêu dùng... Còn có cả cửa hàng bán xăng dầu và gỗ nữa chứ... Tôi chưa hình dung ra thị trường ở trên hồ này sẽ tấp nập ra sao thì ca nô của đoàn chúng tôi xáp vô một cửa hàng giải khát và bán đồ lưu niệm. Xem ra đây là một cửa hàng nổi vào loại to và bề thế nhất ở tách hẳn phía ngoài. Bà chủ nhà tên là Lân (chắc lấy tên chồng) nhanh nhẹn bước ra chào hỏi rồi cứ luôn mồm nói : “Xin mời! Xin mời quý khách!”.

Chúng tôi vừa bước lên thềm nhà thì thật ngạc nhiên khi thấy những em bé túa ra từ làng Việt Nam hối hả bơi tới. Mỗi em ngồi trên một cái thuyền thúng thi nhau gào lên: “Cháu là người Việt đây!” “Các cô các chú ơi! Cho cháu xin tiền!”. “Cho cháu tiền!”…

Và rồi khi chúng tôi leo lên thềm cao xem bể nuôi cá sấu của bà chủ thì các em đã sáp vô được tới nơi. Các em còn bé lắm, chắc chỉ độ năm sáu tuổi gì đó. Nhỏ thó, đen quắt và đứa nào mặt cũng đỏ ngầu dính nước hồ. Người này cho tiền, người kia cho tiền, toàn đồng ria lẻ. Dù chỉ khoảng vài nghìn đồng tiền Việt cũng làm chúng sung sướng. Rồi tôi lại thấy một chú bé khoảng bốn tuổi chờn vờn bên cạnh ngồi nhà nổi và đùa chơi vơi với cháu nội của bà chủ. Mà đứa cháu nội này mới tập đi. Chúng cứ trần truồng đùa vui chẳng sợ gì sông nước. Tôi chỉ biết ngồi thẫn thờ nhìn chúng.

Bà Lân kể đã sang đây ở từ bé. Sinh con đẻ cái cả thảy gia đình bà có vài chục con cháu đều sống ở trên hồ này và cũng đều chẳng có giấy tờ nào bảo đảm. Khi hỏi về sự quản lý của chính quyền thì bà nói: “Họ không đuổi, nhưng cũng không cấp cho giấy phép cư trú. Cứ ở, cứ làm ăn. Không quậy phá là được. Tất cả tự do lênh đênh và tự lo thân, chẳng hề ai đoái hoài”.

Nhiều gia đình ở đây mấy đời và hàng chục năm sinh sống trên mặt hồ. Buôn bán, đánh cá và chơi bạc, miễn sao ra tiền để mua gạo mua thịt. Ở đây bà còn giới thiệu có gia đình bạn thân thiết ở Đồng Tháp sang là ông Dương Văn Voi và bà Lễ Thị Tỏ, đều là người gốc Việt sinh ra ở Battambang. Vợ chồng ông bà này có tới 9 người con. Con trai lớn đã có 5 cháu... Rồi cứ thế các cháu cộng lại gia đình ông Voi có vài tá người cả thảy. Vậy là trên góc hồ đa số các gia đình đều có ba đến bốn thế hệ lênh đênh trôi nổi như vậy. Rất nhiều nhà không có điện đài, ti vi lẽ dĩ nhiên sách báo càng không. Còn chuyện học hành ư? Trừ bọn trẻ đang học tiểu học, còn người lớn ai học nhiều lắm thì cũng dừng ở mức lớp 2 nhưng rất hiếm hoi.

Hướng dẫn viên kể thêm rằng, có một thời nhiều gia đình mon men lên bờ dựng lều, dựng quán bán hàng nhưng cũng chỉ được một thời gian, rồi lại bị cảnh sát xua xuống hồ khi ở đây người ta đang mở một con đường to để phục vụ khách du lịch. Và lẽ dĩ nhiên, Làng Việt Nam cũng chính là một địa chỉ sinh hoạt và thị trường khá thu hút khách đến vì sự lạ lùng và hoang dại ở trên Biển Hồ.

Bất ngờ đâu đó văng vẳng tiếng chuông nhà thờ. Tôi ngạc nhiên nhìn về phía xa, đó là một nhà thờ thật sự trên hồ. Thì ra hôm nay là ngày chủ nhật, những người theo đạo vẫn chèo thuyền đi lễ và cầu nguyện. Ngôi nhà thờ di động bằng gỗ rộng tới vài trăm mét vuông, được dựng trên những chếc thùng phuy nhựa. Người chủ ca nô nói đó là nhà thờ Ba Ria Ca Tơ Lich. Ông ta còn kể cùng trên bè thùng phuy này người Việt mình còn dựng thêm một ngôi nhà dùng vào việc lớn cho làng chài như tổ chức đình đám mỗi khi nhà ai đó có việc, cần có sự chia sẻ của cộng đồng. Đang nói chuyện ông bất ngờ như nín thở, rồi nghẹn ngào nói: “Nhưng có chuyện buồn của mọi gia đình trên Biển Hồ này là khi có người mất chẳng biết chôn cất ở đâu…”. Ông ta thở dài. Còn tôi lại cố ghìm hơi nén trong lồng ngực.

Vào xóm “Cầu Sài Gòn” ở Phnompênh

Hai hôm sau, trở về thủ đô Phnompênh, tôi mới hay người Việt mình còn có một khu dân cư sống ở ven sông Basac, một nhánh tách ra từ dòng Mê Kông, rồi chảy vào thành phố. Con cầu vượt sông có tên là Chba or Pau, nhưng vì cứ thẳng con đường qua cây cầu này là về được tới TP Hồ Chí Minh, nên những người Việt sinh sống ở đây lâu năm đã gọi tên là Cầu Sài Gòn, để cho đỡ nhớ quê hương mà thôi. Và, mỗi khi ai đến khu người Việt ở đây, cũng đều nói đến xóm “Cầu Sài Gòn”. 

Theo lời hẹn với Thành, tên một người thanh niên quê ở Tây Ninh theo đúng hẹn đến khách sạn đưa tôi đi chơi xóm người Việt. Chúng tôi thuê xe ôm đến để đi dạo chơi nhưng quả là tối tăm và đầy bụi.

Đó là những con hẻm móc nối chữ thập như bàn cờ chạy ra mặt sông. Tất cả đều là những ngôi nhà mái tôn vách lá, vách nứa, tre pheo và thấp lè tè. Đặc biệt là rác xả thoải mái. Trẻ con chạy la lối bụi mù xóm. Nhiều quán cóc đúng kiểu người Việt bán vặt. Một chị tên Hương giải thích vì sao nhà tối: “- Riết rồi quen, khi nào sáng thì bật điện”. Hỏi về ti vi thì chị nói: “- Xem ké!”. Hỏi về nước chị nói tưng tửng: “- Chỉ vài chậu đủ tắm rửa, nấu ăn thôi”. Hỏi về quê. Chị bùi ngùi: “- Tân Châu (An Giang)”. Trả lời rồi chị ứa nước mắt. Tôi đành quay đi.

Thành còn kể đa số người Việt ở xóm cầu này đều phải thuê nhà. Bảng giá chủ nhà người Campuchia quy định rồi. Cứ mỗi buồng là 150.000 ria (khoảng 16m2 đủ cho 4 người, gồm cả ăn nghỉ, vệ sinh trọn gói).

Xóm này hình thành khoảng vài chục năm gần đây. Hiện có khoảng hơn 2000 người tụ lại thành xóm. Và cũng chẳng gia đình nào có hộ khẩu. Kẻ đến người đi tự do miễn sao đừng gây rối. Mà buồn cười nhất là anh Hồng kể: “- Ở đây làm ăn dễ ợt. Hổng thấy ông cán bộ thuế nào đến”. Con chị cười xả láng nói: “-Tha hồ bán số đề. Chẳng có cảnh sát”.

Một số người mon men vào thành phố bán dạo bằng xe hàng hoặc buôn bán hoa quả còn chủ yếu bám lấy ngõ xóm Cầu Sài Gòn để kiếm ăn. Riêng đàn ông thì chạy xe ôm là chính. Mà cũng lạ, ở Phnom Pênh rất ít taxi, nên cánh chạy xe ôm rất dễ kiếm tiền. Nhưng nói thế mọi chuyện đâu có vậy, khi ai ai cũng vội vã, hối hả cạnh tranh lẫn nhau, bởi những mối làm ăn chẳng hề may mắn rơi vào tay ai. Thành kể ở đây chuyện thanh toán nhau theo kiểu xã hội đen xảy ra như cơm bữa, dân Việt mình thường bị chèn ép, lơ mơ là bị chém, hay bị đánh dằn mặt không nương tay.

Bất ngờ một đám trẻ nhỏ chân đất chạy ùa ra từ một ngách nhỏ đâm sầm vào chúng tôi. Chúng la hét đuổi nhau. Tay trong tay đứa nào cũng vung lên một thanh kiếm gỗ hay que nhọn để truy đuổi nhau. Chúng cười hồn nhiên, lao vào trò chơi bạo lực, đấu kiếm hay vật nhau và chẳng để tranh giành điều gì. Cái kẹo ư? Không! Một mẩu bánh mì ư? Cũng không. Miễn sao được vui cười với nhau. Tôi chợt hỏi một ông già bên đường về chuyện học hành của bọn trẻ, thì ông ta chỉ mím môi im lặng. Tôi nhìn đôi mắt người già như ẩn chứa bao điều không thể dễ nói ra. Lát sau ông mới bật ra một câu: “- Học để làm gì? Mà ai dạy cho chúng”. Vậy là tôi bị chất vấn ngược lại. Đồng thời đó cũng là câu trả lời một cách cay đắng dội về phía tôi. Ông già nhìn theo chúng tôi vương vấn điều gì đó. Muốn nói ra mà không thể. Lòng tôi như có luồng gió lạnh tràn tới. Một nỗi buồn nặng trĩu, thật khó tả, bởi chẳng gì có thể buồn hơn, khi có tới vài vạn người Việt nghèo ở đây, lênh đênh trên Biển Hồ hay trên bờ sông gần Phnom Pênh, đều không có giấy tờ tuỳ thân và không được lên bờ sinh sống, chứ chưa nói là có một miếng đất cắm dùi để an ủi lúc đau yếu, về già. Và thật cay đắng làm sao. Khi có tang, có những gia đình phải bó chiếu, treo người thân lên cây trên rừng sâu núi cao, phó mặc cho trời đất. Và ngay nếu gia đình nào có chút tiền cũng chỉ mua nổi miếng đất nhỏ chỗ trũng ven hồ để đắp mộ. Nếu chẳng may vào múa nước lên, cữ tháng 5 đến tháng 10, hay mưa giông gió giật, mồ mả có thể bị vỡ ra trôi nổi trên hồ chẳng biết đấy là đâu mà tìm lại. Sông Basac chợt lộng gió. Hàng ngàn lớp sóng cuộn lên, như muốn lật úp mọi thứ trên hồ. Tôi thấy ngực mình đau thắt.