Khó mấy cũng phải làm

Hơn 20 ý kiến tham luận của các chuyên gia nghiên cứu xã hội, các kiến trúc sư tại hội thảo đã phần nào gợi mở, đưa ra hướng tiếp cận và những giải pháp chủ động để có thể tạo dựng được KGCC cho thanh niên Hà Nội trong thời gian tới.

Vừa thiếu, vừa phân bố không đều

Trước kia, hiếm có khu tập thể nào khi xây dựng ở Thủ đô lại không có sân chơi chung. Sân tuy nhỏ, nhưng đó vẫn là nơi tập thể dục, vui chơi an toàn, thân thiện cho người dân, nhất là công dân trẻ. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện tại, những sân chơi chung này hầu như bị lãng quên theo cuộc sống mưu sinh gấp gáp của người dân, cũng có khi bị chiếm dụng, sử dụng sai mục đích… Vậy nên, các KGCC ở Hà Nội vốn đã ít ỏi, nay càng thiếu trầm trọng. Và việc tạo dựng KGCC để thanh niên có chỗ vui chơi, vận động và giao tiếp đang là một thách thức đối với Thủ đô Hà Nội - nơi có mật độ dân số cao như hiện nay. Theo nghiên cứu của các chuyên gia đến từ INRS - Canada thì ba loại hình KGCC chính thức của Hà Nội, gồm công viên, vườn hoa, hồ và đường dạo ven hồ còn quá thiếu so với dân số. Hầu hết các KGCC ít ỏi hiện có thường rất đông người sử dụng và có sự cạnh tranh trong việc sử dụng KGCC giữa các nhóm tuổi và giới tính khiến cho các hoạt động yêu thích, phù hợp với lứa tuổi ưa vận động của thanh niên càng bị thu hẹp.

Bên cạnh đó, theo TS. Danielle Labbe (Đại học Montreal, Canada), trong quá trình đô thị hóa nhanh, việc thay đổi các chính sách phát triển đô thị cũng có những tác động đến việc xây dựng, quản lý, vận hành và sử dụng KGCC trong thành phố. Hà Nội là đô thị lớn, nhưng KGCC thân thiện cho thanh niên đã thiếu lại phân bố không đồng đều. Tính từ năm 2000 đến năm 2010, các quận nội thành Hà Nội đã có thêm 124ha công viên (tăng 1,5 lần) và 13,5ha diện tích vườn hoa (tăng 3 lần), nhưng hầu hết những KGCC mới này, đặc biệt là công viên đều được xây dựng ở các khu ven đô, còn tại các khu vực nội đô thì KGCC xây mới rất hiếm và hầu hết đều là những vườn hoa nhỏ. Trong khi đó, tốc độ gia tăng dân số cơ học quá nhanh của thành phố cũng làm giảm tỷ lệ diện tích công viên, vườn hoa bình quân đầu người từ 2,17m2/người năm 2000 xuống còn 1,58m2/người năm 2010, còn cách xa chỉ tiêu thành phố đặt ra là 3,9m2/người. Và một điều đáng tiếc là, cũng trong giai đoạn này, toàn thành phố lại bị mất đi 154ha diện tích mặt nước, do nhiều hồ lớn bị thu hẹp diện tích còn những ao hồ nhỏ thì bị san lấp để xây dựng khiến diện tích mặt nước bình quân đầu người từ hơn 11m2 giảm xuống còn dưới 5m2…

Vậy nên, cũng giống như mọi cư dân thành phố khác, thanh niên ở Hà Nội ngày càng có ít KGCC để sử dụng, trong khi ở độ tuổi này (18 đến 25 tuổi) - lứa tuổi đang trong giai đoạn chuyển tiếp từ trẻ em thành người lớn thường ưa vận động và rất cần không gian cho các hoạt động nâng cao thể chất và tinh thần.

Chủ động mở rộng

Tại hội thảo, TS. Stephanie Geertman nhấn mạnh, các nghiên cứu trong gần ba năm (2013 -2015) và những cuộc phỏng vấn trực tiếp từ nhiều nhóm thanh niên đang vui chơi tại các KGCC ở Hà Nội của nhóm chuyên gia đến từ INRS - Canada cho thấy, thanh niên Hà Nội rất thích được thư giãn tại KGCC. Họ cho rằng thời gian ở KGCC giúp họ cải thiện tinh thần, sức khỏe rất tốt thông qua các hoạt động thể thao. Những môn thể thao phong cách cho phép người chơi khám phá bản thân và tố chất trong con người một cách khác với những giá trị và hình mẫu đã được định sẵn. "KGCC rất có lợi cho sức khỏe thể chất và tinh thần của thanh niên. Bản thân họ khi được hỏi đã đánh giá cao lợi ích của việc tiếp xúc với thiên nhiên. Họ cũng sẽ có lối sống tích cực có lợi cho sức khỏe hơn, có điều kiện giao tiếp xã hội... Nhất là với thanh niên nhập cư, KGCC còn giúp họ giảm bớt cảm giác cô đơn và bị tách biệt" - TS. Stephanie Geertman nói.

Lợi ích của KGCC đem lại đối với người dân nói chung và thanh niên nói riêng đã quá rõ ràng. Tuy nhiên, ở nhiều khu vực của Hà Nội, thanh niên không tiếp cận được với KGCC do ở quá xa và còn nhiều trở ngại. Nguyên nhân khác khiến thanh niên không đến được với các KGCC là các không gian đó quá đông người, bị cấm hoặc hạn chế hoạt động, có thu phí... Đặc biệt, khi tìm chỗ chơi ở các không gian hẹp, hầu hết các nhóm thanh niên khi được hỏi đều cho rằng họ ít có ưu thế hơn các nhóm cùng sử dụng KGCC khác. Ví như so với người bán hàng (do họ đã nộp phí), hay người cao tuổi, phụ nữ trung niên, các em nhỏ (do tập quán kính trọng người cao tuổi, nhường nhịn trẻ nhỏ)… Ngay tại phiên chất vấn kỳ họp thứ 13, HĐND thành phố khóa XIV vừa diễn ra, các đại biểu đã làm "nóng" diễn đàn bởi các chất vấn liên quan đến sân chơi, nhưng hầu hết các kiến nghị, chất vấn đều nhấn mạnh đến sân chơi cho trẻ em mà "bỏ quên" những khuyến nghị liên quan đến lứa tuổi thanh niên.

Vẫn biết, việc tạo dựng KGCC cho thanh niên không phải là dễ trong bối cảnh mật độ dân số ngày càng tăng cao như ở Thủ đô Hà Nội, nhưng trong thế khó mới cần đến những tính toán chủ động của các nhà quản lý. Việc tận dụng mọi lợi thế các không gian phi chính thức khác nhưng có tiềm năng như các không gian nhỏ trong các khu dân cư, mặt bằng sân thượng các nhà cao tầng, đặc biệt là không gian mặt nước và khu vực hai bên Sông Hồng… cũng cần được xem xét linh động, tính toán một cách cụ thể để tạo dựng các KGCC thân thiện cho thanh niên. "Đây là một tiềm năng rất lớn, có khả năng cứu vãn cho vấn đề KGCC và chất lượng sống của Hà Nội" - KTS Trần Huy Ánh nói.

Cùng chung quan điểm trên, ông Đào Ngọc Nghiêm, Phó Chủ tịch Hội Quy hoạch phát triển đô thị Việt Nam cho rằng, thanh niên vẫn đang phải đối mặt với những hạn chế trong tiếp cận KGCC do sự thiếu hụt về số lượng các không gian này tại Hà Nội. Vì vậy, việc chủ động cải tạo các KGCC hiện có và phục hồi những nơi đang bị chiếm dụng sai mục đích cũng sẽ giúp mở rộng nhiều hơn KGCC thân thiện cho thanh niên. Về chính sách vĩ mô, ông Nghiêm cho rằng, cần xác định KGCC là một trong những chủ trương mang tính chiến lược nên rất cần có các hướng dẫn quy hoạch KGCC toàn diện cho từng địa điểm với một tiêu chuẩn thiết kế riêng biệt. Ví dụ như khi xây mới các công viên, cần thiết kế để nơi đó dành cho tất cả mọi người hơn là chỉ dành cho một nhóm tuổi hay một loại hình hoạt động… Và theo ông Nghiêm, điều quan trọng có thể làm được ngay, đó là những nghiên cứu, những khuyến nghị tại hội thảo cần được tập hợp gửi tới lãnh đạo thành phố...