Hạn chế nhập khẩu rác thải công nghiệp: Siết lại hàng rào kỹ thuật

Nhiều ý kiến đề nghị tại Luật Bảo vệ môi trường (sửa đổi) dự kiến sẽ được thông qua tại kỳ họp thứ bảy, Quốc hội khóa XIII sắp tới, cần xây dựng những "hàng rào" quy định chi tiết nhằm ngăn chặn, phòng ngừa, xử lý hiệu quả để bảo vệ môi trường...

Nhập khẩu phế liệu và rác thải công nghiệp không phải là câu chuyện mới tại Việt Nam. Gần đây nhất, cuối năm 2013, hình ảnh hơn 3.000 container quá thời hạn làm thủ tục, trong đó có nhiều container chứa rác thải công nghiệp nguy hại gồm: ắc quy chì, cao su, nhựa phế thải, thiết bị điện tử hay nội tạng động vật khiến không ít người rùng mình ghê sợ.

Theo báo cáo của Bộ Tài nguyên và Môi trường, hiện cả nước có 34 tỉnh với khoảng 160 doanh nghiệp thực hiện hoạt động nhập khẩu phế liệu. Trong đó, doanh nghiệp sản xuất, tái chế trực tiếp nhập khẩu phế liệu chiếm khoảng 75%; nhập khẩu để phân phối chiếm khoảng 18%, còn lại là doanh nghiệp nhập khẩu ủy thác. Do lợi nhuận cao, nên không ít doanh nghiệp đã dùng mọi thủ đoạn để vận chuyển, nhập khẩu phế liệu lẫn chất thải nguy hại trái phép núp dưới hình thức ký hợp đồng xuất - nhập khẩu hoặc tạm nhập, tái xuất sang nước thứ ba. Thông qua con đường này, nhiều mặt hàng có nguy cơ gây ô nhiễm môi trường (như máy móc, thiết bị lạc hậu cũ, hỏng, hết niên hạn sử dụng; linh kiện điện tử có chứa chất nguy hại) đã bị nhập khẩu trái phép vào Việt Nam.

Tại các cuộc tiếp xúc cử tri, nhiều ý kiến đề nghị cần sớm có các giải pháp hữu hiệu để ngăn chặn, phòng ngừa và xử lý hiệu quả những trường hợp vi phạm, ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh môi trường quốc gia. Lường trước những tác động xấu của việc nhập khẩu phế liệu đối với môi trường, tại kỳ họp thứ sáu, Quốc hội khóa XIII diễn ra cuối năm ngoái, khi cho ý kiến về Luật Bảo vệ môi trường, nhiều đại biểu kiến nghị quy định rõ nhóm phế liệu được phép nhập khẩu, công bố danh mục phế liệu được phép nhập khẩu từ nước ngoài và từ doanh nghiệp chế xuất, doanh nghiệp trong các khu phi thuế quan vào nội địa; nghiêm cấm việc mua bán phế liệu đã nhập khẩu vào trong nước.

Trên cơ sở tiếp thu các ý kiến góp ý của đại biểu và cử tri, tại phiên họp thứ 25 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội (khóa XIII) mới được tổ chức, dự thảo Luật Bảo vệ môi trường (sửa đổi) đã có nhiều chỉnh sửa, thay đổi quan trọng. Dự thảo đã chỉnh sửa lại quy định về nhập khẩu phế liệu, quy định cụ thể "phế liệu nhập khẩu làm nguyên liệu sản xuất, bao gồm: Kim loại và hợp kim, giấy, thủy tinh và nhựa"; yêu cầu phế liệu nhập khẩu phải đáp ứng quy chuẩn kỹ thuật môi trường; có quy định chặt chẽ về danh mục phế liệu được nhập khẩu và điều kiện kinh doanh, nhập khẩu phế liệu như tại Điều 78: "Bảo vệ môi trường trong nhập khẩu phế liệu."

Tuy nhiên, theo ý kiến của các thành viên Ủy ban Thường vụ Quốc hội, những chỉnh sửa trên vẫn thiếu những quy định chi tiết, giám sát chặt chẽ trong việc thực hiện nhập phế liệu. Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường của Quốc hội Phan Xuân Dũng đề nghị, tiếp tục nghiên cứu hoàn thiện khái niệm "phế liệu" để tránh lạm dụng nhập khẩu chất thải và quy định cụ thể danh mục phế liệu được nhập khẩu. Cho rằng không nên cấm nhập khẩu phế liệu, song theo Chủ nhiệm Ủy ban Kinh tế của Quốc hội Nguyễn Văn Giàu, đây là việc làm không được khuyến khích nên cần lập ra hàng rào kỹ thuật tốt hơn để hạn chế và kiểm soát. Có thái độ kiên quyết đối với việc nhập khẩu phế liệu, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội Phùng Quốc Hiển đặt câu hỏi: "Người ta bỏ đi rồi chúng ta nhập về làm gì? Nếu không thực sự cân nhắc kỹ về quy định này thì chúng ta thành bãi rác thải của thế giới".

Với những quy định lỏng lẻo trong nhập khẩu phế liệu trước đây, Việt Nam đã từng là nơi tập kết phế liệu, rác thải công nghiệp gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường và tốn thời gian, tiền bạc để xử lý hậu quả. Thiết nghĩ, để tránh việc lạm dụng trong nhập khẩu phế liệu, rác thải, bên cạnh những hàng rào kỹ thuật quy định cụ thể điều kiện, tiêu chuẩn tổ chức, cá nhân trong nhập khẩu phế liệu làm nguyên liệu sản xuất, nhập khẩu ủy thác, cũng cần xử lý nghiêm khắc đối với các vi phạm liên quan công tác quản lý lĩnh vực này.