Gương sáng dòng họ

Năm 2001, sách Hợp biên thế phả họ Mạcdo Ban liên lạc (BLL) họ Mạc ở Hà Nội sưu tầm, biên soạn, NXB VH-TT ấn hành. Tư liệu phong phú trong tập sách dày hơn 1300 trang cho biết họ Mạc phát tích từ đất Lũng Động, huyện Chí Linh, tỉnh Hải Dương, từng nổi danh với các trạng nguyên Mạc Hiển Tích (đời Lý), Mạc Đĩnh Chi (đời Trần).

Năm 1526, gặp lúc nhà Lê suy, Mạc Đăng Dung lên nắm quyền. Do trọng người có học, biết thu phục nhân tài, triều Mạc đã mở ra một chương mới trong lịch sử Việt Nam. Nhưng do nhiều nguyên nhân, triều Mạc chỉ tồn tại 66 năm. Tới Lê Trung Hưng, để tránh sự trả thù nên con cháu họ Mạc phải thay tên đổi họ, tản đi khắp nơi. Theo quy ước, họ Mạc đổi ra họ Hoàng, Phan, Phạm, Thạch, Bế… nhưng các chi phái vẫn giữ “thảo đầu” và dặn nhau:

Tứ bách niên tiền chung phục thủy

Thập tam thế hậu dị nhi đồng.

Hiện Mạc là một họ lớn ở Việt Nam với 37 họ, 368 chi phái ở 25 tỉnh từ Bắc chí Nam.Ý tưởng sưu tầm, biên soạn sách giới thiệu người tài của dòng họ, do BLL đề xuất đã được con cháu họ Mạc hưởng ứng và cuối năm 2002 thì Gương sáng dòng họ (GSDH) tập 1 được NXB Lao động ấn hành. Sách 285 trang khổ 13 x 19 cm, giới thiệu 47 chân dung người họ Mạc (hoặc gốc họ Mạc) trong lịch sử cận hiện đại. Đọc sách, ta thấy con cháu họ Mạc đóng góp ở đủ lĩnh vực. Cụ Bùi Đăng Thông có công chiêu dân lập ấp, được làng Đồng Cống (Đông Hưng, Thái Bình) tôn làm Thành hoàng, TS Lê Công Hành (người Quất Động, Thường Tín, Hà Tây) đi sứ học được nghề thêu, nghề làm lọng, về truyền cho dân, được dân tôn làm Tổ nghề thêu ở Việt Nam… Trong sự nghiệp bảo vệ Tổ quốc, nhiều người con ưu tú của họ đã hy sinh, trở thành gương sáng cho các thế hệ. Đó là Tổng đốc Hoàng Diệu (quê Điện Bàn, Quảng Nam) đã hy sinh bảo vệ thành Hà Nội, là Lê Hồng Sơn (1899 - 1933) một chiến sĩ cộng sản kiên cường, Phan Đăng Lưu người cộng sản trung kiên, Anh hùng Lao động Hoàng Hanh (1893 - 1963), nhà giáo, nhà văn Chu Thiên…

Sau khi phát hành GSDH tập 1 (in 700 cuốn), BLL tiếp tục biên soạn GSDH tập 2 và tới tháng 2 - 2004 thì GSDH tập 2 được NXB Lao động in với số lượng 1000 cuốn. Sách 407 trang khổ 13 x 19 cm, giới thiệu 44 chân dung của 27 tác giả. Hoàng Cao Quý giới thiệu cụ Hoàng Trần Vân, một danh y xứNghệ. GS Phan Ngọc viết về “Phan Đăng Tài - vị thầy của tôi”. Hoàng Lê kể chuyện cuộc đời và những đóng góp của GS Phạm Thiều - Trưởng ban Hán - Nôm (nay là Viện Nghiên cứu Hán - Nôm) và GS Hoàng Tụy, một nhà toán học lớn của Việt Nam.

Có thể coi GSDH 2 tập là một thể nghiệm viết về “Người tốt việc tốt”, bổ ích, thiết thực. Bài Một vườn cam ngọtgiới thiệu gia đình cụ Hoàng Bá Chuân (1892 - 1974) ở xã Minh Lệ - Quảng Bình, có 5 con học hành thành đạt đều tham gia kháng chiến, mỗi người có mặt ở một cánh quân tiến vào 5 cửa ô tiếp quản Thủ đô ngày 10-10-1954. Cô giáo Vũ Như Quân có 20 năm giảng dạy, là nữ hiệu trưởng duy nhất của tỉnh Thái Bình được nhận bằng Lao động sáng tạo, được tặng danh hiệu Nhà giáo ưu tú. TS Lê Minh Thái sinh năm 1967 quê xã Vũ Di, Vĩnh Tường, Vĩnh Phúc, một trong 10 gương mặt trẻ tiêu biểu năm 2001…

Những người biên soạn sách đều ở tuổi ngoài 70. Ông Bùi Trần Chuyên, nguyên Trưởng ban Nông nghiệp Thành ủy Hà Nội, người có công đầu trong việc đoàn kết các chi phái và đề xuất biên soạn sách, đã mất trước khi tập 1 của bộ sách ra đời. Ông Hoàng Lê, nguyên thư ký khoa học Viện Nghiên cứu Hán Nôm, ông Hoàng Cao Quý nguyên Phó văn phòng Bộ Công an, đều mắt kém, sức yếu nhưng tất cả đều làm việc tự nguyện và không nhận tiền bồi dưỡng. Sách GSDH (và các tập sách in trước đó) sau khi phát hành đã lãi hơn 15 triệu đồng. Số tiền này được cộng vào quỹ của BLL. Từ quỹ này, gần đây BLL đã đóng góp một phần kinh phí để tôn tạo nhà thờ Mạc Đĩnh Chi ở Chí Linh - Hải Dương và nhà thờ các vua Mạc ở Cổ Trai - Hải Phòng.