Gỡ điểm nghẽn về chính sách nhằm nâng cao chất lượng giáo dục đại học

Chiều 5-11, tại Hà Nội, Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội chủ trì phối hợp với Bộ Giáo dục và Đào tạo, Đại học Quốc gia Hà Nội tổ chức hội thảo giáo dục năm 2023 với chủ đề: Thể chế, chính sách nâng cao chất lượng giáo dục. Dự hội thảo có đồng chí Trần Thanh Mẫn, Ủy viên Bộ Chính trị , Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội.

Nhiều thách thức của giáo dục đại học

Phát biểu khai mạc hội thảo, Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Trần Thanh Mẫn đánh giá, thời gian qua, quy mô giáo dục đại học phát triển. Giai đoạn 2013-2021, số lượng cơ sở giáo dục đại học tăng từ 207 trường lên 237 trường; quy mô đào tạo các trình độ giáo dục đại học tăng từ 1.546.478 người lên 2.021.901 người (tăng 30,74%); tỷ lệ giảng viên có học vị tiến sĩ tăng từ 14,38% lên 31,28%... Tuy nhiên, thể chế, chính sách trong giáo dục đại học còn có sự mâu thuẫn, thiếu thống nhất trong cách hiểu, vận dụng và hướng dẫn thi hành, đặc biệt là về thực hiện tự chủ đại học. Quy mô giáo dục đại học tăng nhưng chưa đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế tri thức. Kinh phí đầu tư cho giáo dục đại học còn thấp. Chính sách xã hội hoá giáo dục chưa thực sự thu hút được nhiều các thành phần xã hội tham gia…

Đồng chí Trần Thanh Mẫn cho rằng, chủ đề hội thảo rất thiết thực và có tính thời sự cao. Việc đánh giá thực trạng, phân tích nguyên nhân, kết quả, những hạn chế, vướng mắc, từ đó đề xuất giải pháp, đặc biệt là tháo gỡ những bất cập về thể chế, chính sách để tạo điều kiện cho giáo dục đại học phát huy tối đa tiềm năng, sức sáng tạo trong đào tạo là vấn đề quan trọng, cần tập trung bàn thảo.

Báo cáo đề dẫn hội thảo, Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Hoàng Minh Sơn chỉ ra những nguyên nhân dẫn tới hạn chế chất lượng giáo dục đại học và cho rằng, cơ chế đánh giá, giám sát chất lượng chưa hiệu quả, thực chất; hành lang pháp lý về tự chủ đại học chưa đồng bộ, năng lực quản trị của một số cơ sở giáo dục đại học còn yếu; hệ thống cơ sở giáo dục đại học còn phân mảnh, chưa tối ưu hóa; nguồn lực đầu tư rất thấp, phân bổ ngân sách Nhà nước cho giáo dục đại học chưa hiệu quả...

Các ý kiến tại hội thảo tập trung đánh giá kết quả đạt được của giáo dục đại học thời gian qua và chỉ ra những khó khăn, bất cập làm ảnh hưởng đến chất lượng đào tạo, trong đó có nhiều ý kiến đề cập đến những khó khăn trong việc thực hiện tự chủ.

Theo ông Lê Quân, Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội, so với 10 năm trước đây, các trường đại học đã có sự phát triển vượt bậc, nhưng cũng đang vướng nhiều về cơ chế, chính sách. "Nhất là với 2 trường đại học quốc gia hiện nay đang có cơ chế quản lý, hoạt động không khác gì trường đại học nhỏ khác. "Đồng phục thể chế" đang khiến các trường gặp khó và không phát huy hết năng lực" - ông Lê Anh Quân nhận diện.

Đánh giá chất lượng đào tạo đại học, ở góc độ nhà tuyển dụng, đại diện Tập đoàn Công nghiệp viễn thông quân đội Viettel cho biết, qua khảo sát 2.000 sinh viên tốt nghiệp loại giỏi, số đáp ứng yêu cầu đạt 75%, số còn lại phải đào tạo lại. Thực tế cho thấy, kỹ năng mềm của sinh viên chưa tốt; nhiều sinh viên tốt nghiệp loại khá trở lên nhưng vẫn thiếu nhiều kỹ năng để đáp ứng yêu cầu công việc.

Cần có đột phá về thể chế để mở đường cho tự chủ đại học

Để nâng cao chất lượng giáo dục đại học, theo Thứ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Hoàng Minh Sơn, cần tăng cường giám sát chất lượng; tăng cường huy động các nguồn lực; phân bổ và kiểm soát hiệu quả sử dụng ngân sách…

Tuy nhiên, trước khi nói về tăng cường nguồn lực, theo Thứ trưởng Hoàng Minh Sơn, bản thân cơ sở giáo dục đại học và hệ thống giáo dục phải được tối ưu hóa để làm sao sử dụng hiệu quả các nguồn lực đầu tư từ bên ngoài. Vì vậy, cần tháo gỡ điểm nghẽn về cơ chế chính sách để thúc đẩy tự chủ đại học đi vào chiều sâu và thực chất, qua đó, từng cơ sở giáo dục đại học cũng như toàn hệ thống có thể phát huy được nội lực, có khả năng khai thác được các nguồn lực khác nhau, đầu tư nâng cao chất lượng. Cùng với đó, các cơ sở giáo dục đại học có thể cạnh tranh lành mạnh trong môi trường thông thoáng, minh bạch, lấy chất lượng làm nền tảng.

Nêu giải pháp nâng chất lượng giáo dục đại học, Giám đốc Đại học Quốc gia Hà Nội Lê Quân cho rằng, để các trường có nguồn lực đầu tư đủ lớn, Nhà nước cần xem xét đầu tư trực tiếp cho các trường đại học thông qua đấu thầu cạnh tranh. Các trường được đầu tư phải thực hiện các nhiệm vụ do nhà nước giao cả về đào tạo và nghiên cứu khoa học. Bên cạnh đó, cần xây dựng các quỹ học bổng, tín dụng ưu đãi để ưu tiên các ngành khoa học cơ bản, cần thiết cho sự phát triển của đất nước…

Về giải pháp hoàn thiện chính sách tài chính cho giáo dục, Thứ trưởng Bộ Tài chính Võ Thành Hưng đề xuất xây dựng phương án cơ cấu lại nguồn kinh phí nhà nước phân bổ cho giáo dục đại học theo hướng: Nhà nước đặt hàng đối với những ngành nghề ít có khả năng xã hội hoá; giảm dần sự hỗ trợ của ngân sách chi cho bộ máy và hoạt động thường xuyên của các trường, tiến tới các trường tự bảo đảm kinh phí chi thường xuyên, ngân sách tập trung cho đầu tư cơ sở vật chất và hỗ trợ sinh viên diện chính sách, học sinh cử tuyển, đào tạo một số chuyên ngành theo đặt hàng của nhà nước.

Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Thị Bích Ngọc cho rằng, cần xem xét, thực hiện các giải pháp nhằm đầu tư tập trung, có trọng điểm; tăng cường hiệu quả đầu tư từ nguồn vốn ngân sách nhà nước gắn với việc tăng cường kiểm tra, giám sát; xây dựng hành lang pháp lý để thu hút nguồn lực, đặc biệt là nguồn lực từ khu vực tư nhân. Bên cạnh đó, cần tăng cường các giải pháp sắp xếp, tinh gọn hệ thống cơ sở giáo dục đại học...

Nhận diện rằng, giáo dục đại học đã có bước phát triển nhưng tốc độ còn chậm, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Nguyễn Kim Sơn cho rằng, vấn đề cần tập trung giải quyết là làm thế nào để các trường phát triển bứt phá. Theo đó, cần tạo hành lang pháp lý đầy đủ, đồng bộ để tự chủ đại học thực hiện có chiều sâu. Tuy nhiên, theo Bộ trưởng Nguyễn Kim Sơn, đây là việc cực khó, cần có đột phá về mặt thể chế để mở đường cho tự chủ đại học, từ đó mới có thể tháo gỡ được những điểm nghẽn làm ảnh hưởng đến chất lượng.

Kết luận hội thảo, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội Nguyễn Đắc Vinh nhấn mạnh, phát triển giáo dục đại học thể hiện ở ba yếu tố: Quy mô, cơ cấu và chất lượng, trong đó, chất lượng là thước đo rất quan trọng đánh giá mức độ đáp ứng yêu cầu về chất lượng nguồn nhân lực đặt ra đối với giáo dục đại học. Đồng tình với ý kiến cho rằng cần có đột phá về chất lượng giáo dục đại học, ông Nguyễn Đắc Vinh nêu, cần có định hướng chính sách mang tính trọng tâm, trọng điểm đối với giáo dục đại học. Đối với những kiến nghị về vướng mắc, bất cập liên quan đến chính sách, pháp luật và các văn bản dưới luật, Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội sẽ tổng hợp để nghiên cứu sửa đổi trong thời gian tới.