Có thể có “thành phố” trong “thành phố trực thuộc Trung ương”

- Thưa ông, quy định về đơn vị hành chính là vấn đề được các địa phương, đặc biệt là nơi đặc thù trong phát triển kinh tế - xã hội như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh rất quan tâm. Ông có dự báo gì về xu thế sáp nhập, chia tách, điều chỉnh địa giới hành chính trong thời gian tới?

- Về vấn đề này, Hiến pháp có 3 điểm mới, gồm bổ sung đơn vị hành chính tương đương với quận, huyện, thị xã trong thành phố trực thuộc TƯ, bổ sung đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt do Quốc hội thành lập và quy định nguyên tắc thành lập mới; sáp nhập, chia tách, điều chỉnh địa giới hành chính. Tôi cho rằng, sự xuất hiện thuật ngữ “đơn vị hành chính tương đương” với quận, huyện, thị xã trong thành phố trực thuộc TƯ cho thấy Hiến pháp năm 2013 đã để mở khả năng thành lập đơn vị hành chính trong thành phố trực thuộc TƯ, chẳng hạn “thành phố” trong “thành phố trực thuộc TƯ” như đề án thí điểm của TP Hồ Chí Minh. Sau này, khi thí điểm thành công thì các thành phố trực thuộc TƯ khác cũng có thể thành lập đơn vị hành chính mới tương đương với quận, huyện, thị xã mà không bị xem là vi hiến. Quy định mang tính mở trên tăng khả năng dự báo, tính ổn định của Hiến pháp, tạo thuận lợi cho việc đổi mới tổ chức và hoạt động của chính quyền đô thị đang được thực tiễn đặt ra. Nhưng để tránh tình trạng “nhập - tách” có phần dễ dãi, thiếu căn cứ, các tiêu chí thiếu minh bạch công khai, đặc biệt là thiếu sự tham gia ý kiến có tính quyết định của nhân dân như thực tế vừa qua, Hiến pháp cũng quy định việc thành lập, giải thể, sáp nhập, chia tách, điều chỉnh địa giới hành chính phải lấy ý kiến nhân dân địa phương và theo trình tự, thủ tục do luật định. Điều này đặt ra nhiệm vụ cho Chính phủ cần gấp rút nghiên cứu và soạn thảo các dự án luật trình Quốc hội ban hành, trong đó việc lấy ý kiến nhân dân địa phương về trình tự, thủ tục thành lập, giải thể, sáp nhập, chia tách, điều chỉnh địa giới đơn vị hành chính phải là một thủ tục bắt buộc.

- Thế nhưng, quá trình sửa đổi, thông qua Hiến pháp, việc tổng kết về thí điểm không tổ chức HĐND ở quận, huyện, phường tại 10 tỉnh, thành phố theo tinh thần Nghị quyết 26 của Quốc hội chưa hoàn thành. Trong điều kiện như vậy, quy định về mô hình tổ chức chính quyền địa phương theo hướng đổi mới được hiểu thế nào?

- Quy định về chính quyền địa phương trong Hiến pháp được thảo luận rất nhiều, thậm chí gay gắt. Đa số ý kiến thống nhất với nhau ở hai vấn đề mang tính nguyên tắc: Đã có đơn vị hành chính thì phải có chính quyền; chính quyền phải bao gồm HĐND và UBND; UBND do HĐND bầu ra. Nhưng nếu thực hiện cứng theo hai nguyên tắc này thì chính quyền địa phương chẳng có gì đổi mới so với trước đây. Trong khi đó, yêu cầu đổi mới mô hình tổ chức chính quyền địa phương đang rất bức thiết. Các yêu cầu đổi mới mà vẫn bảo đảm hai nguyên tắc trên chỉ có thể giải quyết theo hai cách: Một là, phân định lại các đơn vị hành chính theo hướng thu gọn. Đây là việc khó, không khả thi vì các đơn vị hành chính hiện hành đã tồn tại, phát triển lâu đời trong thực tiễn. Mọi sự thay đổi sẽ kéo theo nhiều hệ lụy. Hai là, thực hiện việc xác định cấp chính quyền theo hướng giảm cồng kềnh, phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị. Theo tinh thần đó, tại Điều 111, Hiến pháp đã đưa ra phương án mở “Chính quyền địa phương được tổ chức ở các đơn vị hành chính của nước Việt Nam”; “cấp chính quyền địa phương gồm có HĐND và UBND được tổ chức phù hợp với nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do luật định”.

Với tinh thần này, đơn vị hành chính nào cũng có chính quyền. Tuy nhiên, chính quyền địa phương không thể tổ chức giống nhau ở tất cả các đơn vị hành chính. Ở đâu được coi là cấp chính quyền thì ở đó bao gồm HĐND, UBND; UBND do HĐND cùng cấp bầu ra. Còn ở đâu không được coi là cấp chính quyền thì sẽ có cơ quan hành chính thực hiện nhiệm vụ quản lý hành chính và dịch vụ công tại địa bàn. Do đó, nhiệm vụ đặt ra là tổng kết việc thực hiện thí điểm không tổ chức HĐND ở quận, huyện, phường. Trên cơ sở đó, cùng với các nghiên cứu khác, sẽ xây dựng cơ sở lý luận và thực tiễn xác định cấp chính quyền địa phương để tổ chức chính quyền địa phương phù hợp.

- Được biết Chính phủ đã có nhiều đề xuất nhằm đổi mới chính quyền địa phương phù hợp với tình hình mới. Ông có thể cho biết những điểm nhấn tiêu biểu?

- Chính phủ đã có nhiều đề xuất mới, trong đó đáng chú ý là bổ sung đơn vị hành chính kinh tế đặc biệt và đơn vị hành chính hải đảo; bổ sung nguyên tắc thành lập mới, chia tách, sáp nhập, điều chỉnh địa giới hành chính. Về chức năng, nhiệm vụ của chính quyền địa phương, Chính phủ đề xuất quy định nhiệm vụ của chính quyền địa phương với tư cách là một thiết chế thống nhất trong nhà nước đơn nhất. Theo đó, chính quyền địa phương có nhiệm vụ cơ bản và chủ yếu là tổ chức và bảo đảm việc thi hành Hiến pháp và pháp luật tại địa phương, quyết định các vấn đề của địa phương do luật định và chịu sự giám sát của cơ quan nhà nước cấp trên.

- Xin trân trọng cảm ơn ông!