Choản Thèn - ''bản làng trên mây'' độc đáo

Độc đáo bản Hà Nhì

Nằm cách trung tâm huyện Bát Xát 100km nhưng bản Choản Thèn chỉ cách biên giới Việt - Trung qua cửa khẩu Thiên Sinh hơn 5km. Qua quá trình di dân, giao thương buôn bán giữa hai nước, sau hơn 300 năm, Choản Thèn đã trở thành nơi sinh sống của người Hà Nhì đen. Toàn bản hiện có 57 hộ gia đình với 323 nhân khẩu, trong đó có khoảng 98% là người Hà Nhì, còn lại là các dân tộc khác. Choản Thèn có diện tích tự nhiên 236ha, nằm ở độ cao khoảng 2.000m so với mực nước biển và tựa lưng vào dãy Nhìu Cồ San; phần lớn thời gian trong năm bản chìm trong biển mây bồng bềnh, thơ mộng. Vì thế, nhiều khách du lịch đã trìu mến gọi nơi này là “bản làng trên mây”.

Con đường dẫn vào Choản Thèn được bê tông hóa nhưng không làm mất đi vẻ mộc mạc vốn có. Từ xa nhìn lại, bản làng với hơn 50 nóc nhà trình tường nằm quây quần bên nhau gợi không khí ấm áp, yên bình. Nhà trình tường của người Hà Nhì có kiến trúc đặc trưng là hình vuông hoặc chữ nhật, tường làm bằng đất đỏ pha sỏi, mái lợp cỏ gianh. Mỗi ngôi nhà thường chỉ có một cửa ra vào ở chính giữa cùng một, hai ô cửa sổ tò vò bên hông, giúp ngôi nhà luôn ấm áp về mùa đông và mát mẻ về mùa hè. Đối diện với nhà ở, qua một khoảng sân lát đá hộc là khu bếp, tạo thành một không gian khép kín. Đặc biệt, trong sân mỗi nhà đều trồng vài cây đào và các loại hoa ven hàng rào, vì thế, vào mùa xuân, cả bản lại bừng lên sắc màu rực rỡ khiến lòng người ngập tràn cảm xúc.

Dạo quanh bản Choản Thèn, du khách sẽ bắt gặp lũ trẻ nô đùa với những chiếc xích đu treo dưới tán cây hay những cụ già trong trang phục truyền thống, mái tóc bạc phơ ngồi chải đầu ở thềm nhà nở nụ cười hiền từ chào đón du khách. Cứ thế đi tới cuối bản, du khách sẽ đến Công viên văn hóa Choản Thèn, nơi mở ra không gian bao la của những lớp núi đồi trùng điệp. Vào những ngày nắng của mùa lúa chín, du khách sẽ được tận mắt ngắm nhìn những thửa ruộng bậc thang như dòng suối vàng chảy tràn xuống thung lũng. Những ngày đông, du khách như lạc vào chốn tiên cảnh bởi biển mây bồng bềnh dưới chân mình, ngỡ chỉ giơ tay là hứng trọn vốc mây trắng.

Dấu ấn đặc biệt làm nên “thương hiệu” Choản Thèn là hai cây dẻ “hạnh phúc” cao chừng 30m đứng cạnh nhau, xòa những cành tán xen kẽ như đang nắm tay nhau. Cách đó không xa là một túp lều tranh - nơi trẻ con chơi đùa, còn phụ nữ bán nông sản cho du khách. Công viên Choản Thèn từ lâu đã trở thành hình ảnh nhận diện của bản, cũng là nơi tổ chức 2 lễ hội lớn nhất trong năm lễ Gạ Ma Thú (lễ cúng bản) vào tháng 1 (âm lịch) và Lễ hội Khô Già Già (lễ hội cầu mùa) vào tháng 6 (âm lịch). Những ngày này, dân bản tụ tập tại đây chơi trò chơi dân gian hay mổ trâu, chia thịt để các hộ dâng cúng tổ tiên.

Phát triển du lịch gắn với bảo tồn văn hóa

Sức hấp dẫn riêng có của Choản Thèn chính là nguồn tài nguyên phát triển du lịch gắn với bảo tồn văn hóa, giúp người dân có thêm nguồn sinh kế. Tháng 6-2021, tỉnh Lào Cai đã công nhận bản Choản Thèn là điểm du lịch, mở ra cơ hội đưa Choản Thèn trở thành bản du lịch cộng đồng đặc sắc.

Nhờ sự trợ giúp của Dự án “Thúc đẩy bình đẳng giới thông qua nâng cao hiệu quả kinh tế sản xuất nông nghiệp và phát triển du lịch” (GREAT - đại diện cho Chính phủ Australia), tại Choản Thèn đã xây dựng được Tổ du lịch cộng đồng do phụ nữ Hà Nhì làm chủ. Theo đó, các bên đã chung tay xây dựng Nhà du lịch cộng đồng - Choản Thèn CBT House; tổ chức tập huấn, đào tạo kỹ năng cho Tổ quản lý Nhà du lịch cộng đồng; hỗ trợ cải tạo nhà ở cho 34 hộ dân; dạy tiếng Việt cho 33 phụ nữ Hà Nhì...

Theo chị Ly Xá Gơ, thành viên Tổ quản lý Nhà du lịch cộng đồng Choản Thèn, sau khi được tham gia các lớp tập huấn nghiệp vụ, các thành viên của Choản Thèn CBT House cũng như người dân trong bản ngày càng có ý thức trong việc giữ gìn, bảo vệ môi trường cảnh quan và bản sắc văn hóa của dân tộc mình. Nhờ đó, trong bản không còn tình trạng thả rông gia súc, gia cầm; chuồng trại được di chuyển xa khu dân cư; rác thải được tập trung xử lý. Nhiều gia đình đã đầu tư chỉnh trang nhà cửa làm homestay với các dịch vụ đạt tiêu chuẩn để đón khách. Đến nay, ngoài Choản Thèn CBT House còn có 4 hộ gia đình khác trong bản cùng tham gia kinh doanh homestay, thu nhập được nâng lên với mức trung bình 15 triệu đồng/tháng/hộ.

Sự phát triển của du lịch cũng đã giúp người dân Choản Thèn nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo tồn, gìn giữ những giá trị văn hóa truyền thống của mình. Họ bảo nhau gìn giữ kiến trúc nhà trình tường, trang phục dân tộc, ẩm thực hay các nghề truyền thống như đan mâm mây, nấu rượu, thêu thổ cẩm... Bên cạnh đó, các trò chơi dân gian, lễ hội, các làn điệu dân ca, dân vũ cũng được bảo tồn nguyên vẹn, đặc biệt là nghệ thuật chơi đàn hó tơ - một loại nhạc cụ độc đáo của người Hà Nhì cũng được truyền dạy cho thế hệ trẻ.

Với sự đầu tư phát triển một cách bài bản, Choản Thèn được kỳ vọng sẽ là điểm đến hấp dẫn trong hành trình đến Y Tý - “Sa Pa thứ hai” của tỉnh Lào Cai.