Bài 1: Cũ quá tải - Mới “đắp chiếu”

Cảnh báo Hà Nội hết chỗ đổ rác vào năm 2012 được đưa ra trong bối cảnh các bãi xử lý chôn lấp quy mô lớn ở Nam Sơn (Sóc Sơn), Xuân Sơn (Sơn Tây)... có nguy cơ đóng cửa vì quỹ đất những khu này cạn kiệt dù đã phải tận dụng nhiều biện pháp như nâng cốt, nhập các ô chôn lấp, đào hố khẩn cấp... Trong khi đó, các dự án mới để tiếp nhận, xử lý rác đến thời điểm này vẫn bế tắc mà khối lượng rác phát sinh đang tăng theo cấp số nhân từng ngày.

Máy ủi san gạt rác tại ô chôn lấp số 6 và số 7 bãi rác Nam Sơn. Ảnh: Linh Tâm

Năm 2012, hết chỗ chứa rác
Ngày 16-4, nhóm PV Hànộimới có mặt tại bãi rác lớn nhất miền Bắc - bãi Nam Sơn (Sóc Sơn). Từ ngoài cổng, các chuyến xe ô tô chở rác lần lượt được nhân viên kỹ thuật của Xí nghiệp Quản lý chất thải Nam Sơn kiểm tra kỹ lưỡng trước khi vào bãi. Theo chỉ dẫn của Giám đốc Xí nghiệp Hoàng Văn Đắc, chúng tôi qua các ô chôn lấp số 1, số 2, số 4 và số 5, khu vực đã đóng bãi cách đây khá lâu. Tính từ cốt 15, bãi rác cao so với mặt đất khoảng 20m (bình quân đóng bãi ở cốt 36). Bên cạnh những "núi" rác cao lừng lững là khu xử lý nước rích trên diện tích 3ha, công suất 700 m3/ngày đêm. Tại ô số 4 và ô 5, việc thu hồi khí gas cũng đã được tiến hành. Tiến sâu vào bên trong, tới ô số 6 và số 7 (2 ô đã nhập làm một để tận dụng thêm phần diện tích đường giao thông ngăn cách), rác đã đổ đến cốt trung bình 30. Ở đây, rác đổ xuống được san gạt, đầm, phun chế phẩm Enchoice, thuốc diệt côn trùng, rắc vôi bột... Khi đã đổ đến cốt quy định, rác được phủ đất dày 15cm đến 20cm. Cứ như vậy, các bộ phận trong khu chứa rác hoạt động 24/24h, với công suất trung bình (ở thời điểm này) lên đến 4.000 tấn/ngày đêm, tương đương 800 lượt xe. "Với công suất tiếp nhận, xử lý như hiện nay thì chỉ hết năm 2012 là phải đóng bãi" - Giám đốc Hoàng Văn Đắc khẳng định. Theo quan sát của PV, hai ô số 6 và số 7 sắp phải đóng bãi. Chỉ còn ô số 8 đã ở cốt 18 và ô số 9 chưa sử dụng với diện tích 5,4ha.

Khu xử lý chất thải Nam Sơn bắt đầu hoạt động từ năm 1999 trên diện tích 83,5ha với 9 ô chôn lấp rác và các khu xử lý nước rác, khu xử lý chất thải công nghiệp... tiếp nhận toàn bộ rác của khu vực nội thành và một số huyện ngoại thành Hà Nội. Theo thiết kế ban đầu, năng lực tiếp nhận chất thải của khu này dự kiến trong khoảng 20 năm (từ năm 1999), nhưng với khối lượng rác hiện nay thì điểm thu nhận sẽ phải đóng cửa sớm hơn đến 7 năm. Giám đốc Xí nghiệp Nam Sơn Hoàng Văn Đắc thừa nhận, khi thiết kế chúng ta chưa tính toán được tốc độ đô thị hóa nhanh, phát sinh lượng rác thải quá lớn.

Xử lý khẩn cấp, tạm thời
Có một tình trạng chung ở các khu xử lý chất thải của Hà Nội hiện nay là đã và đang quá tải. Để giải quyết sự cố này, cơ quan chức năng "nghĩ" ra phương án nhanh nhất là nâng cốt hoặc đào thêm ô chôn lấp khẩn cấp, trong khi các dự án mở rộng hoặc triển khai giai đoạn 2, 3... lại chưa thấy dấu hiệu khởi động. Nếu vẫn cứ xử lý theo kiểu "bóc ngắn, cắn dài" như hiện nay thì việc giải quyết vấn đề quá tải chất thải của Hà Nội sẽ không có hồi kết.

Từ năm 2009 đến nay, Hà Nội đang phải chạy đua với rác do quá tải.

Tại khu xử lý rác thải Xuân Sơn (Sơn Tây) - nơi tập kết rác cho các huyện, thị xã phía tây Hà Nội, từ năm 2009 đến nay đang phải chạy đua với rác do quá tải. Khắc phục tình trạng này, TX Sơn Tây cho phép nâng cốt 10 ô chôn lấp rác, đồng thời thi công ô chôn lấp khẩn cấp với diện tích 1,2ha. Ngày 16-4, trao đổi với PV Hànộimới, Phó Chủ tịch UBND TX Sơn Tây Phan Thị Hảo cho biết, do tình trạng quá tải, từ tháng 10-2010 đến nay, gần như khu Xuân Sơn chỉ tiếp nhận rác của TX Sơn Tây (khoảng 60 đến 80 tấn/ngày đêm). Hiện phần nâng cốt chuẩn bị đầy trong khi ô chôn lấp khẩn cấp đang thi công, dự kiến đến giữa tháng 5 mới có thể đưa vào sử dụng. Đáng lo ngại là ô khẩn cấp này cũng chỉ "sống" được trong khoảng một năm sẽ quá tải.

Tại khu Nam Sơn, sau khi có dự báo sắp đầy, cơ quan chức năng phải áp dụng biện pháp tình thế là xây dựng thêm ô chôn lấp khẩn cấp số 10 với diện tích 2,5ha, đồng thời nhập các ô đã đầy với nhau để có thêm phần diện tích đổ rác. Lãnh đạo Xí nghiệp Nam Sơn khẳng định, những dự án "chữa cháy" kiểu này thi công nhanh để kịp đưa vào sử dụng thì cũng chỉ đáp ứng thêm được một năm là cùng.

Trong tình cảnh đó, tại các huyện ngoại thành Hà Nội, người dân vứt rác bừa bãi ra sông, ao, hồ, kênh mương, bờ đê... Nhằm lập lại trật tự, nâng cao ý thức người dân, bảo đảm vệ sinh môi trường nông thôn, TP Hà Nội đã quyết định hỗ trợ mỗi xã 200 triệu đồng xây dựng điểm tập kết rác thải tập trung; hỗ trợ 100% cho ngân sách huyện đầu tư các dự án xây dựng mới, nâng cấp, cải tạo điểm xử lý chôn lấp rác thải hợp vệ sinh tập trung của địa phương nếu hạ tầng kỹ thuật đồng bộ. Tuy nhiên, chính sách ban hành đã gần nửa năm nhưng đến nay số huyện tận dụng được chính sách này cũng chỉ "đếm trên đầu ngón tay". Rất nhiều lý do được đưa ra, nào là khó tìm quỹ đất, người dân chưa đồng thuận, nào là cơ sở hạ tầng thiếu đồng bộ, chính quyền địa phương thiếu quan tâm... Nhưng dù có áp dụng biện pháp tình thế thì đây vẫn là những điểm tập kết rác tạm thời, không khắc phục được tình trạng ô nhiễm.

Một vấn đề đáng quan tâm khác là dự án Nhà máy Xử lý rác lớn nhất Việt Nam đặt tại ô số 3 của khu Nam Sơn, vốn đầu tư lên đến 39 triệu USD với kỳ vọng, giải tỏa được nguy cơ hết chỗ chôn lấp rác, nhưng tiến độ vẫn ì ạch. Sau lễ khởi công, mảnh đất 15ha của dự án giờ đây là bãi cỏ dại mọc um tùm, im ắng. Tổng Giám đốc Công ty cổ phần Tiến bộ quốc tế (AIC) Nguyễn Thị Thanh Nhàn cho biết, UBND TP Hà Nội tạo điều kiện để AIC triển khai dự án đúng dự kiến. UBND TP thông qua chủ trương dự án chỉ trong một năm kể từ khi công ty đặt vấn đề. Tuy nhiên, vị Tổng Giám đốc - đơn vị chủ đầu tư dự án cũng không lý giải được vì sao dự án vẫn ì ạch!? Dự án xử lý rác thải theo công nghệ Hoa Kỳ tại núi Thoong (Chương Mỹ) với tổng nguồn vốn đầu tư 17,5 triệu USD cũng không khá hơn. Giám đốc Công ty Môi trường đô thị Xuân Mai Nguyễn Ngọc Oanh cho biết, hiện đang trình các cơ quan chức năng của TP Hà Nội thẩm định, phê duyệt.