Áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá để bảo vệ sức khỏe cộng đồng

Đây là hoạt động triển khai công tác truyền thông chính sách năm 2025, nhằm cung cấp thông tin về tác hại của thuốc lá đối với sức khỏe, kinh tế và phát triển bền vững; về vai trò quan trọng của chính sách thuế trong kiểm soát thuốc lá cho phóng viên và biên tập viên các cơ quan báo chí trên toàn quốc.

Phát biểu khai mạc, Phó Cục trưởng Cục Báo chí Đặng Khắc Lợi khẳng định: Theo thống kê, mỗi năm, thuốc lá cướp đi sinh mạng của hơn 8 triệu người, trong đó có gần 7 triệu người đang và đã từng hút thuốc, khoảng 1,3 triệu người không hút thuốc nhưng bị tiếp xúc thụ động với khói thuốc của người khác. Số người chết vì thuốc lá nhiều hơn tổng số người chết vì HIV⁄AIDS, lao phổi và sốt rét cộng lại. Tại Việt Nam, với hơn 15 triệu người hút thuốc, nước ta đang phải chịu gánh nặng y tế và kinh tế khổng lồ, với hơn 100.000 ca tử vong mỗi năm do hút thuốc lá chủ động và tiếp xúc với khói thuốc lá thụ động.

Chi phí y tế và thiệt hại kinh tế ước tính lên tới 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương khoảng 1,1% GDP. Đây là mối đe dọa đối với sự phát triển kinh tế và xã hội của đất nước. Việt Nam vẫn nằm trong nhóm 15 quốc gia có tỷ lệ nam giới trưởng thành hút thuốc cao nhất thế giới và đứng thứ 3 trong khu vực ASEAN.

Một trong những nguyên nhân chính khiến cho tỷ lệ sử dụng thuốc lá giảm chậm là giá thuốc lá quá rẻ, do thuế thuốc lá còn thấp. Theo báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), năm 2022, tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ thuốc lá của Việt Nam chỉ đạt 36%, thấp hơn so với trung bình của nhóm quốc gia có thu nhập trung bình (59%) và thuộc nhóm có mức thuế thấp nhất trong khu vực ASEAN, trong khi thu nhập người dân tiếp tục tăng nhanh khiến giá thuốc lá ngày càng trở nên dễ tiếp cận, với ngay cả nhóm chưa có thu nhập như là trẻ em. WHO và Ngân hàng Thế giới đã khuyến nghị rằng tỷ trọng thuế trên giá bán lẻ ít nhất là 75% để có hiệu quả trong việc giảm tiêu dùng sản phẩm có hại này.

Tại hội thảo, đại diện WHO, Bộ Y tế và chuyên gia kinh tế đều cho rằng việc tăng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá là một trong những biện pháp hiệu quả nhất để giảm tiêu thụ, bảo vệ sức khỏe cộng đồng và tăng nguồn thu ngân sách. Lộ trình tăng thuế cần thực hiện sớm nhất có thể, bắt đầu từ 2026.

Thạc sĩ - Bác sĩ Nguyễn Tuấn Lâm, chuyên gia phòng chống tác hại thuốc lá của WHO cho rằng, can thiệp về thuế là hiệu quả nhất trong các can thiệp về chính sách. Tại Việt Nam, ước tính trong năm 2022 thuế thuốc lá chưa đạt một nửa so với khuyến cáo của WHO. Thuế thấp nên giá thuốc lá tại Việt Nam rất thấp so với các nước trong khu vực.

Ông cho rằng các phương án đề xuất của Bộ Tài chính góp phần giảm tỷ lệ hút thuốc của nam giới nhưng chưa đạt mục tiêu của quốc gia. Cụ thể, giúp giảm khoảng 2 triệu người hút nhưng do dân số tăng lên nên số lượng giảm không nhiều. Phương án thuế này tốt nhưng chưa đủ, hơi thấp.

Theo Thạc sĩ Đinh Thị Thu Thủy, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Y tế), để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc lá như đã đặt ra trong Chiến lược Quốc gia về Phòng chống tác hại thuốc lá đến năm 2030, mức thuế tuyệt đối cần tăng khởi điểm 5.000 đồng/bao và đạt 15.000 đồng/1 bao (20 điếu/1 bao) vào năm 2030 bên cạnh thuế tỷ lệ 75% như khuyến cáo của WHO.

Phương án này sẽ giúp đạt tỷ trọng thuế 65% giá bán lẻ, gần đạt được mức khuyến cáo của WHO (70-75% giá bán lẻ) và giúp giảm được tỷ lệ sử dụng thuốc lá ở nam giới xuống 36% vào năm 2030. Bộ Y tế tiếp tục đề nghị không đưa vào Luật này các quy định liên quan đến sản phẩm thuốc lá mới, đánh thuế ml dung dịch của thuốc lá mới để thực thi quy định tại Nghị quyết 173/2024/QH15 của Quốc hội về cấm sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, chứa chấp, vận chuyển, sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng.

Tiến sĩ Angela Pratt, Trưởng đại diện Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam cho rằng, Việt Nam đang đứng trước những quyết định quan trọng để bảo vệ người dân khỏi những tác hại của việc sử dụng thuốc lá. Ngành công nghiệp thuốc lá đang sử dụng những chiến thuật thao túng, che giấu sự nguy hiểm của các sản phẩm thuốc lá và nhắm vào giới trẻ thông qua các sản phẩm với bao bì và hương vị hấp dẫn. Bằng chứng từ khắp thế giới cho thấy cách tốt nhất để giảm hút thuốc - để giúp mọi người nói “không” với thuốc lá - là tăng giá bằng cách tăng thuế.

“Mức tăng thuế càng cao thì tác động tích cực tới sức khỏe càng lớn, càng tạo ra nhiều doanh thu thuế để tái đầu tư vào các ưu tiên của Chính phủ để thúc đẩy phát triển bền vững.

Cụ thể, chúng tôi khuyến nghị là ngoài mức thuế tỷ lệ hiện tại 75% giá xuất xưởng, cần áp thuế tuyệt đối theo lộ trình để đạt mức 15.000 đồng một bao thuốc vào năm 2030”, Tiến sĩ Angela Pratt khẳng định.