Xử lý nợ xấu: Kỳ vọng sự chuyển biến tích cực

Số liệu từ Ngân hàng Nhà nước (NHNN) cho thấy, tính đến 30-11-2016, tỷ lệ nợ xấu trên toàn hệ thống là khoảng 2,46%. Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia cho biết, trong số nợ xấu đã được xử lý từ năm 2012 đến năm 2015 (khoảng 500 nghìn tỷ đồng), chủ yếu các tổ chức tín dụng (TCTD) tự xử lý, chiếm 55,4%, số còn lại là bán cho Công ty Quản lý tài sản các TCTD Việt Nam (VAMC). Song, số nợ xấu bán cho VAMC được xử lý còn ở mức khiêm tốn cũng là một trong những nguyên nhân khiến cho mặt bằng lãi suất cho vay trung và dài hạn không giảm được nhiều trong năm 2016. Theo NHNN, tính đến 31-12-2016, nợ còn phải xử lý tại VAMC khoảng 190.000 tỷ đồng; nợ tồn đọng tại khâu thi hành án tính đến 30-9-2016 là khoảng 58.998 tỷ đồng.

Có thể nói, tốc độ xử lý nợ xấu phụ thuộc vào nhiều yếu tố như sự ổn định kinh tế vĩ mô, chu kỳ phục hồi thị trường bất động sản ngắn hay dài. Thời gian qua mặc dù kinh tế vĩ mô khá ổn định, thị trường bất động sản hồi phục nhưng việc xử lý nợ xấu chưa đạt kết quả như mong muốn. Lý do là bởi việc xử lý nợ xấu gặp nhiều khó khăn, đặc biệt là khó khăn liên quan đến pháp lý trong quá trình xử lý tài sản đảm bảo (TSĐB).

Chẳng hạn như về quyền thu giữ tài sản, Bộ luật Dân sự 2015 đã bỏ quyền thu giữ TSĐB, trừ trường hợp luật liên quan có quy định khác. Điều này gây khó khăn đến quyền xử lý TSĐB của VAMC và TCTD, bởi VAMC hay TCTD không thể chủ động thu giữ nếu các chủ tài sản không đồng thuận, cố tình chống đối, hay tạo ra các tranh chấp khác liên quan đến TSĐB để khởi kiện ra tòa nhằm kéo dài thời gian xử lý. VAMC/TCTD sẽ phải chờ bản án của tòa án, tạo tâm lý chây ỳ trả nợ của bên có nghĩa vụ, tạo áp lực lên các cơ quan xét xử.

Vướng mắc khác là ở giai đoạn thi hành án. Theo quy định tại Luật Thi hành án dân sự, số tiền thu được từ việc bán TSĐB sẽ phải được ưu tiên thu án phí, lệ phí tòa án trước khi chuyển cho TCTD. Việc này làm cho số tiền thu nợ của TCTD bị giảm, không thu hồi đủ. Ngoài ra, với nhiều khoản chi phí và phí phải trả trong quá trình bán TSĐB, trong nhiều trường hợp, nếu chủ nợ khó có thể thu hồi đủ giá trị khoản nợ sẽ ảnh hưởng đến quyền lợi hợp pháp của bên được thi hành án. Chưa kể, khi xử lý, TSĐB theo nội dung bản án và thực tế đôi lúc không thống nhất hoặc không rõ ràng dẫn đến cơ quan thi hành án dân sự phải yêu cầu tòa án giải thích bản án, quyết định của tòa án gây thêm sự chậm trễ trong việc thi hành án; việc ủy quyền xác minh, ủy thác thi hành án giữa các địa phương, đặc biệt là các địa phương không trong cùng địa giới hành chính một tỉnh (thành phố) mất rất nhiều thời gian; thủ tục giảm giá TSĐB còn quá cứng nhắc, tốn nhiều thời gian...

Các vướng mắc trên dẫn đến hậu quả là VAMC hay TCTD không thể thu hồi đủ nợ, thời gian thu hồi nợ kéo dài, tạo tâm lý chây ỳ của các "con nợ".

Tuy nhiên, theo Ủy ban Giám sát tài chính quốc gia, việc xử lý nợ xấu tại VAMC thời gian tới có chiều hướng tích cực với sự cải thiện về khuôn khổ pháp lý nhằm tạo thuận lợi cho việc xử lý nợ xấu và tái cơ cấu tại một số ngân hàng yếu kém, từ đó hỗ trợ mục tiêu ổn định lãi suất.

Đó là việc đề xuất xây dựng Luật Hỗ trợ tái cơ cấu các TCTD và xử lý nợ xấu của NHNN, trong đó có nêu một số cơ chế riêng cho VAMC và các ngân hàng thương mại trong quá trình xử lý nợ xấu. Cụ thể, nếu người giữ tài sản không giao TSĐB thì cho phép VAMC hoặc TCTD được thực hiện quyền thu giữ TSĐB trong trường hợp VAMC hoặc TCTD và chủ tài sản đã có thỏa thuận về việc thu giữ tài sản trong hợp đồng đảm bảo tài sản, thay vì yêu cầu tòa án giải quyết như đã quy định tại Bộ luật Dân sự 2015; cho phép VAMC (bên mua nợ của TCTD) được nhận thế chấp bằng quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất; bãi bỏ quy định yêu cầu người được thi hành án phải nộp phí thi hành án nhằm giảm chi phí xử lý nợ xấu.

Ngoài ra, một số TCTD cũng đã chủ động hơn trong việc tự xử lý nợ xấu, điển hình như Vietcombank đã sạch nợ tại VAMC.