“Vỡ” Quỹ Bảo hiểm xã hội: Nguy cơ có thật?

Nguy cơ mất khả năng chi trả

Cuối tháng 4-2010, BHXH Việt Nam đã đưa ra dự báo, năm 2022 số thu vào quỹ hưu trí và tử tuất bằng số chi của quỹ; từ năm 2023 trở đi, để bảo đảm chi trả phải trích thêm từ số dư của quỹ. Năm 2040, số thu và số tồn tích bắt đầu không bảo đảm khả năng chi trả, các năm sau đó số chi lớn hơn rất nhiều so với số thu trong năm.

Ông Lê Bạch Hồng, Giám đốc BHXH Việt Nam cũng thừa nhận, tỷ lệ sinh lời của quỹ nhiều năm còn thấp hơn cả tỷ lệ lạm phát. Năm 2009, quỹ BHXH Việt Nam tồn 95.163 tỷ đồng (gồm cả phần cộng dồn từ năm 2008) thì cho ngân sách nhà nước vay 20.000 tỷ, mua trái phiếu chính phủ 28.500 tỷ, mua công trái giáo dục 200 tỷ và cho các ngân hàng thương mại của nhà nước vay 46.463 tỷ đồng. Năm 2008, quỹ tồn gần 84.000 tỷ đồng thì cho ngân sách nhà nước vay 8.500 tỷ, mua trái phiếu chính phủ 22.500 tỷ đồng, mua công trái giáo dục hết 200 tỷ, còn lại cho các ngân hàng thương mại của nhà nước vay 52.773 tỷ đồng. Tuy nhiên, trong năm 2008, quỹ chỉ thu về gần 9.000 tỷ đồng tiền lãi với tỷ lệ lãi trên vốn là 11,76%. Đến năm 2009 thì số lãi ước thu được khoảng 8.400 tỷ đồng, tỷ lệ lãi trên vốn giảm xuống còn 9,10%. Rõ ràng hoạt động đầu tư quỹ BHXH bảo đảm an toàn và có khả năng thu hồi được khi cần thiết nhưng hình thức đầu tư chưa thực sự hiệu quả.

Trong khi đó phần chi trả cho người lao động của quỹ hưu trí và tử tuất ngày càng tăng nhanh do số lượng người nghỉ hưu tăng nhanh hơn số lượng tham gia mới và chính sách tăng lương hưu theo lương tối thiểu.

Lập tổ chức đầu tư quỹ chuyên nghiệp

Nếu như vậy, thì khoảng 1,3 triệu người nhận lương hưu từ quỹ này ở thời điểm hiện tại và gần 10 triệu người lao động hiện đang đều đặn đóng tiền vào quỹ BHXH để mong muốn nhận được khoản lương hưu khi về già, sẽ ra sao khi quỹ không có khả năng chi trả cho họ? Trước đây, khi nghiên cứu để đề xuất những giải pháp tăng cường cân đối quỹ BHXH chuẩn bị cho xây dựng và ban hành Luật BHXH, nhóm nghiên cứu từ Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế trung ương đã đề xuất các giải pháp cần thực hiện ngay bao gồm: Điều chỉnh lương hưu, tăng điều kiện được hưởng trợ cấp, giảm chi phí quản lý quỹ, tăng tỷ lệ thu và tăng hiệu quả đầu tư từ quỹ BHXH. Nếu những giải pháp này được thực hiện ngay từ khi Luật BHXH có hiệu lực từ năm 2007 thì quỹ sẽ cân đối được đến năm 2050.

Tuy nhiên, thực tế đến nay mới có một giải pháp duy nhất được thực hiện, đó là tăng tỷ lệ đóng BHXH cả từ phía người lao động và chủ sử dụng kể từ đầu năm nay và liên tục tăng trong các năm tiếp theo. Hoạt động đầu tư sinh lời của quỹ vẫn chưa được cải thiện. Một chuyên gia thuộc Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội bình luận, do hoạt động đầu tư tăng trưởng quỹ bám vào yêu cầu an toàn và có khả năng thu hồi khi cần thiết nên sẽ không thể có đột phá nào, bởi nếu có lợi nhuận tốt hơn thì người được hưởng lợi là người lao động trong khi điều đó có thể mang tới rủi ro cho những người quyết định đột phá.

Tại cuộc họp với Ủy ban Thường vụ Quốc hội mới đây, Bộ trưởng Bộ LĐ-TB&XH Nguyễn Thị Kim Ngân, khi báo cáo về tình hình quản lý và sử dụng quỹ BHXH trong 2 năm 2008, 2009, đã đề nghị xây dựng các chính sách đầu tư, nghiên cứu thực hiện phân bổ quỹ mang tính chiến lược theo hình thức đầu tư nhằm thu lại hiệu quả cao hơn. Bà Ngân cũng kiến nghị hình thành tổ chức đầu tư chuyên nghiệp để bảo đảm an toàn và tăng trưởng quỹ tốt, đồng thời sửa đổi Pháp lệnh Xử lý vi phạm hành chính theo hướng tăng mức xử phạt đối với các hành vi vi phạm pháp luật về BHXH để đủ sức răn đe. Hy vọng với sự thay đổi quyết liệt, thay đổi tư duy, dám nghĩ, dám làm, kịch bản vỡ quỹ sẽ không xảy ra.