Tư duy "xanh" cho xuất khẩu gạo

Việt Nam là quốc gia sản xuất và xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới. Gạo không chỉ nuôi sống hàng chục triệu nông dân mà còn đóng góp quan trọng vào cán cân thương mại, an ninh lương thực và hình ảnh quốc gia trên trường quốc tế. Tuy nhiên, ngành hàng lúa gạo cũng đang đối diện với thách thức to lớn do biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi trường từ hoạt động canh tác, áp lực cạnh tranh về chất lượng và thương hiệu trên thị trường toàn cầu.

Chính vì vậy, lô gạo phát thải thấp đầu tiên “xuất ngoại” với giá 820 USD/tấn, cao hơn 100-150 USD so với mặt bằng chung đã cho thấy, nếu thay đổi tư duy và cách làm, gạo Việt không chỉ bán được giá cao mà còn chinh phục những thị trường khó tính nhất.

Song, không thể có gạo phát thải thấp nếu không có sự thay đổi quyết liệt từ khâu canh tác. Đề án 1 triệu héc ta lúa chất lượng cao và phát thải thấp do Bộ Nông nghiệp và Môi trường triển khai chính là “xương sống” cho sự thay đổi ấy. Khác với cách làm cũ là tận dụng tối đa đất đai để đạt sản lượng cao, nay nông dân được hướng dẫn kỹ thuật canh tác kết hợp giữa nâng cao năng suất, chất lượng và bảo vệ môi trường. Đó là bước chuyển tư duy từ "lấy sản lượng làm đầu" sang "tối ưu hiệu quả và phát triển bền vững".

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam cho rằng, đây là quá trình chuyển đổi tư duy sâu sắc. Khi nông dân thay đổi cách nghĩ, cách làm, họ không chỉ sản xuất ra hạt gạo mà trở thành “chiến sĩ xanh” bảo vệ môi trường toàn cầu. Việc gạo phát thải thấp Việt Nam được chấp nhận tại thị trường Nhật Bản - quốc gia nổi tiếng khắt khe về tiêu chuẩn an toàn thực phẩm và môi trường, mang nhiều tầng ý nghĩa. Thứ nhất, nó xác nhận rằng quy trình canh tác lúa theo tiêu chuẩn của Đề án 1 triệu héc ta hoàn toàn đáp ứng được yêu cầu của thị trường cao cấp. Thứ hai, nó mở cánh cửa vào các thị trường tiềm năng khác như EU, Hoa Kỳ, Hàn Quốc - nơi tiêu chuẩn “xanh” đang dần trở thành điều kiện tiên quyết cho nông sản.

Để đạt điều này, cả doanh nghiệp và nông dân buộc phải tuân thủ nghiêm ngặt quy trình sản xuất với hơn 600 hoạt chất cần kiểm soát theo yêu cầu của Nhật Bản. Điều này đồng nghĩa, phát thải thấp chỉ là một trong nhiều yếu tố trong chuỗi kiểm soát toàn diện chất lượng hạt gạo.

Một điểm đáng chú ý là việc Hiệp hội ngành hàng lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) phối hợp với các tổ chức quốc tế như IRRI, WB, SNV... đã kịp thời xây dựng, ban hành quy chế sử dụng nhãn hiệu “Gạo Việt xanh phát thải thấp”. Từ một đề án kỹ thuật, Việt Nam đã tiến thêm một bước rất dài trong thiết lập bộ nhận diện, cơ chế chứng nhận, bảo vệ thương hiệu cho sản phẩm gạo phát thải thấp. Đây cũng là hành động mang tính chiến lược, tạo giá trị gia tăng, bảo đảm quyền lợi lâu dài cho nông dân, doanh nghiệp. Bên cạnh đó, không thể không nhắc đến vai trò của các dự án chuyển đổi chuỗi giá trị lúa gạo, đã hỗ trợ đào tạo, chuyển giao công nghệ, đồng hành với nông dân từ ruộng đồng đến thị trường. Họ là một phần trong cấu trúc “tam giác hành động”: Chính sách - công nghệ - thị trường, giúp giấc mơ "gạo xanh Việt Nam" trở thành hiện thực.

Như vậy, lô gạo "xanh" đầu tiên xuất khẩu ra thế giới không chỉ tạo giá trị kinh tế mà còn là “hạt giống” khát vọng vươn cao của nông nghiệp Việt Nam. Dù lô gạo phát thải thấp đầu tiên mới là 500 tấn và Việt Nam mới cấp chứng nhận cho 7 doanh nghiệp, song điều quan trọng là con đường được mở, tư duy được xác lập, thị trường đón nhận. Vấn đề còn lại là mở rộng quy mô, chuẩn hóa quy trình sản xuất để giữ niềm tin trong tiêu dùng.