Từ đại hội đến đại hội

Trước khi tổ chức Đại hội lần thứ nhất

Đảng bộ thành phố Hà Nội đã trải qua quá trình vận động, xây dựng và phát triển đầy gian nan, thử thách suốt gần ba thập kỷ trước khi tổ chức Đại hội lần thứ nhất (tháng 4-1959).

Ngày 17-3-1930, tại nhà số 42 Hàng Thiếc, Ban Chấp hành lâm thời của Đảng bộ Hà Nội được thành lập và đồng chí Đỗ Ngọc Du (sinh năm 1907, mất năm 1938 - nguyên quán xã Tả Thanh Oai, huyện Thanh Trì, Hà Nội) được cử làm Bí thư Thành ủy Hà Nội đầu tiên. Không lâu sau khi Đảng bộ Hà Nội được thành lập và những năm tiếp sau, trước sự đàn áp khốc liệt của thực dân Pháp và bè lũ tay sai, tổ chức Đảng bộ thành phố Hà Nội phải lập đi, lập lại nhiều lần. Dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đảng, Xứ ủy Bắc Kỳ, Đảng bộ Hà Nội với những đảng viên trung kiên, luôn gắn bó mật thiết với nhân dân vẫn kiên trì phát triển phong trào, kịp thời chớp thời cơ, lãnh đạo nhân dân Thủ đô, cùng với nhân dân cả nước vùng dậy làm nên Cách mạng Tháng Tám năm 1945 vĩ đại.

Từ sau Cách mạng Tháng Tám đến năm 1959, đáp ứng yêu cầu lãnh đạo cách mạng phù hợp với từng giai đoạn, Đảng bộ thành phố Hà Nội nhiều lần thay đổi về tên gọi, quy mô tổ chức. Thời kỳ này cũng cho thấy sự gắn bó mật thiết giữa Hà Nội với Hà Đông, Sơn Tây - hai đảng bộ hợp nhất thành Đảng bộ tỉnh Hà Tây (cũ)…

Tháng 11-1946, Trung ương Đảng chia cả nước thành 12 chiến khu. Hà Nội là chiến khu XI và đồng chí Nguyễn Văn Trân làm Bí thư Khu ủy. Tháng 9-1947, Khu ủy XI quyết định lập lại Thành ủy Hà Nội và đồng chí Đào Văn An (Nguyễn Văn Đào) được cử làm Bí thư. Ngày 20-11-1947, theo Nghị quyết Hội nghị Thành ủy, đồng chí Lê Quang Đạo được cử làm Bí thư Thành ủy. Lúc đó, toàn Đảng bộ có 1.278 đảng viên ở 151 chi bộ.

Ngày 10-5-1948, liên tỉnh ủy Lưỡng Hà (Hà Nội và Hà Đông) được thành lập do đồng chí Lê Quang Đạo làm Bí thư. Tháng 7-1948, Đại hội đại biểu Lưỡng Hà bầu liên tỉnh ủy chính thức do đồng chí Lê Quang Đạo làm Bí thư.

Ngày 1-10-1948, Trung ương Đảng ra chỉ thị tách Hà Nội ra khỏi Lưỡng Hà. Ngày 20-11-1948, Ban Chấp hành Đảng bộ Hà Nội chính thức lập lại và đồng chí Lê Quang Đạo tiếp tục làm Bí thư. Từ tháng 1-1949, Đảng bộ Hà Nội được gọi là Đặc khu ủy Hà Nội. Tháng 6-1949, đồng chí Trần Quốc Hoàn được chỉ định làm Bí thư Đặc khu ủy Hà Nội. Đầu năm 1951, Đặc khu ủy Hà Nội trở lại với tên gọi Thành ủy Hà Nội, đồng chí Trần Quốc Hoàn tiếp tục làm Bí thư. Tháng 8-1952, đồng chí Lê Thanh Nghị, Bí thư Liên khu III kiêm Bí thư Thành ủy Hà Nội thay đồng chí Trần Quốc Hoàn.

Ngày 6-9-1954, Trung ương Đảng cử đồng chí Trần Quốc Hoàn làm Bí thư Thành ủy Hà Nội kiêm Bí thư Đảng ủy tiếp quản Thủ đô. Ngày 10-10-1954, Thủ đô sạch bóng quân xâm lược. Đầu tháng 11-1954, đồng chí Trần Danh Tuyên được cử làm Bí thư Thành ủy thay đồng chí Trần Quốc Hoàn nhận nhiệm vụ khác.

* Đảng bộ tỉnh Hà Đông được thành lập tháng 11-1938 tại làng Vạn Phúc, huyện Hoài Đức (nay là quận Hà Đông). Ban Chấp hành Đảng bộ gồm 5 ủy viên; đồng chí Dương Nhật Đại (còn gọi là Trần Thạch Can) là Bí thư Tỉnh ủy. Bí thư Tỉnh ủy Hà Đông từ cuối năm 1938 đến giữa năm 1947 lần lượt là các đồng chí: Dương Nhật Đại, Nguyễn Hữu Hiệt, Dương Nhật Đại, Phan Trọng Tuệ, Nguyễn Thị Câu, Lê Thị Ban, Nguyễn Chương, Bạch Thành Phong, Nguyễn Thọ Chân, Trần Thị Minh Châu, Văn Tiến Dũng, Trần Tử Bình, Nguyễn Văn Lộc, Nguyễn Văn Ái (tức Kính), Bùi Quang Tạo, Đỗ Mười, Vũ Oanh, Nguyễn Vịnh.

* Đảng bộ tỉnh Sơn Tây được thành lập tháng 10-1940, tại Đa Phúc, xã Sài Sơn, huyện Quốc Oai. Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh khi đó gồm 5 ủy viên; đồng chí Phan Trọng Tuệ làm Bí thư Tỉnh ủy. Giai đoạn 1941-1944, Đảng bộ tỉnh Sơn Tây nhiều lần bị địch khủng bố.

Sau ngày 9-3-1945, với sự tăng cường cán bộ của Xứ ủy Bắc Kỳ, Ban Cán sự đảng tỉnh Sơn Tây được tái lập. Từ khi thành lập đến trước Đại hội lần thứ nhất năm 1948, Bí thư Tỉnh ủy Sơn Tây lần lượt là các đồng chí: Phan Trọng Tuệ, Đào Như Hương (Trần Văn Hiển), Phan Trọng Quang, Lê Quang Hòa, Bùi Quang Tạo, Hoàng Bá Sơn, Lê Thành Công.

(Theo cuốn “Các kỳ Đại hội Đảng bộ thành phố Hà Nội”, Nhà Xuất bản Chính trị quốc gia, năm 2015)