Luận đàm thời sự

Thời thân ái ngắn ngủi

Đại sứ Trần Đức Mậu • 22/09/2023 - 06:24

Thật khó mà ngờ mối quan hệ giữa Canada và Ấn Độ lại có thể nhanh chóng lâm vào khủng hoảng nghiêm trọng như hiện tại. Cách đây không đầy 5 năm, Thủ tướng Canada Justin Trudeau đã dành nhiều ngày ở thăm và thể hiện sự hứng khởi khám phá Ấn Độ, tạo cảm nhận Canada đặc biệt coi trọng Ấn Độ và mối quan hệ song phương này tốt đẹp hơn bao giờ hết. Bây giờ, chính mối quan hệ ấy lại trong tình trạng tồi tệ như chưa từng thấy.

Sau hơn 10 năm, tiến trình đàm phán giữa hai bên về hiệp định thương mại sắp kết thúc thành công thì ông Justin Trudeau tuyên bố phía Canada ngừng đàm phán. Ngoài trục xuất các nhà ngoại giao của nhau, hai bên cáo buộc nhau rất nặng nề. Chính phủ Canada cáo buộc Ấn Độ đứng sau vụ ám sát một người Sikh - có hộ chiếu Canada - ngày 18-6-2023 ở bang British Columbia của Canada.

Người Sikh này bị Chính phủ Ấn Độ truy nã và coi là phần tử khủng bố từ tháng 6-2020 vì hoạt động chống Nhà nước Ấn Độ, vận động thành lập Nhà nước độc lập Khalistan của người Sikh ly khai khỏi bang Punjab của Ấn Độ. Phía Ấn Độ bác bỏ mọi cáo buộc của Canada, phê phán Canada không kiên quyết và mạnh tay trong việc chống khủng bố.

Mối quan hệ giữa hai nước bất ngờ sa vào tình trạng khủng hoảng bởi vụ việc đặc biệt nhạy cảm, nan giải đối với cả hai về chính trị đối nội, đối ngoại và pháp lý quốc tế.

Đối với Ấn Độ, bản chất vụ việc này không đơn thuần là chuyện người Sikh ly khai mà còn là chuyện chung giữa các tôn giáo, tín ngưỡng và sắc tộc ở Ấn Độ. Đạo Sikh chỉ là tôn giáo nhỏ ở Ấn Độ - sau đạo Hindu, Hồi giáo và Thiên chúa giáo - chiếm khoảng 2% người dân ở Ấn Độ. Nhưng ở bang Punjab, người Sikh chiếm 58%. Trong thập kỷ 80 và 90 của thế kỷ trước, các lực lượng, tổ chức dân tộc chủ nghĩa người Sikh chống Chính phủ Ấn Độ rất mạnh mẽ. Đỉnh điểm là vụ việc Thủ tướng Ấn Độ Indira Gandhi bị cận vệ người Sikh ám sát năm 1986. Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi và đảng BJP cầm quyền vừa chịu áp lực đối nội bởi chuyện ly khai và cộng sinh giữa các tôn giáo, tín ngưỡng và sắc tộc, vừa có thể sử dụng chính nó làm một con chủ bài về đối nội.

Ông Justin Trudeau cũng ở trong tình thế tương tự. Ở Canada có khoảng 1,4 triệu người Ấn Độ, trong đó khoảng 770.000 người là người Sikh, ngoài ra còn có hàng trăm nghìn sinh viên Ấn Độ du học. Đây là diện cử tri không hề nhỏ mà đảng phái chính trị nào ở Canada cũng đều phải tranh thủ và mọi hoạt động của người Sikh đều được coi là chuyện nội bộ của Canada, là thực thi quyền tự do ngôn luận, tụ tập ở Canada.

Về pháp lý quốc tế, bên nào cũng cho rằng lý thuộc về họ. Ấn Độ đòi hỏi Canada không dung túng khủng bố và không hậu thuẫn phong trào ly khai ở Ấn Độ. Canada không thể ngồi yên nếu phía Ấn Độ đứng sau vụ bắn chết người có hộ chiếu Canada ở Canada. Về đối ngoại, việc hai bên cáo buộc lẫn nhau, bác bỏ cáo buộc của nhau và ăn miếng trả miếng nhau vừa không thể tránh khỏi, vừa không ngoài thông lệ ứng xử ngoại giao quốc tế.

Bầu cử quốc hội tới diễn ra ở Ấn Độ trong năm 2024 và ở Canada trong năm 2025. Ở cả hai nơi, phe cầm quyền hiện tại đều phải đấu với phe đối lập đã trở nên thống nhất hơn và mạnh hơn. Hai bên sẽ không sớm hòa giải với nhau. Vì thế, thời thân ái mới ngắn ngủi.