Thơ của người “lấy báo nuôi văn”

Bởi theo ông, báo là nghề đi nhiều, tiếp xúc nhiều với nhiều mặt của cuộc đời. Và chính vì đi nhiều mà người làm báo có điều kiện nạp thêm cảm xúc, nạp thêm vốn sống, nạp thêm trải nghiệm...

Ở ta, nhìn từ góc độ nghề, Vũ Toàn (cựu phóng viên Báo Tuổi Trẻ thành phố Hồ Chí Minh) là một trường hợp như thế! Nhờ say mê nghề báo, sau những bài phóng sự nổi tiếng của mình, Vũ Toàn có những bài thơ rất thời sự, mang dấu ấn cá nhân và dấu ấn thời cuộc. Ba bài thơ: “Bà mẹ Quơn Long”, “Thơ viết ở trại tâm thần Tân Kỳ” và “Ma túy” là ba minh chứng cụ thể. “Bà mẹ Quơn Long” có “một chồng, ba con là liệt sĩ” và mẹ cũng là người “quản trang” luôn “thương từng ngôi mồ bằng nỗi nhớ thương chung”. “Thơ viết ở trại tâm thần Tân Kỳ” viết về những người lính do di chứng chiến tranh mà trong đầu họ còn lại bao mảnh đạn, rồi cũng vì thế mà mắc chứng tâm thần đến nỗi: “Họ viết bằng cán thìa múc canh/ Bằng chiếc đũa vô tình giấu được/ Hàng chữ vạch trên tường nắn nót: Mẹ ơi! Mẹ ơi! Tiến lên! Xung phong!”, và tác giả chỉ còn biết nhìn “họ nói, họ cười, tôi hóa đá lặng câm”. Còn “Ma túy” đích thực là một “phóng sự thơ” được tác giả viết năm 1992 ở “thủ phủ ma túy” Kì Sơn: “Năm chín hai, ba ngàn héc ta/ Mười sáu xã Kì Sơn trồng thuốc phiện/ Cứ mỗi năm bình quân 4 tấn/ Lẩn về xuôi rồi ẩn ở đâu?/ Người trồng thuốc và người buôn thuốc/ Nhiều hơn người cấy lúa, trồng rau...”. Và bài thơ này đã đoạt giải ba trong cuộc thi thơ kéo dài hai năm từ 1998 - 2000 do Tuần báo Văn nghệ tổ chức.

Sau những “Chín mùa trăng”, “Tự cháy”, “Nhớ cỏ”, “Sông mặn”, Vũ Toàn ra mắt độc giả một tập thơ mới “Trong lòng hồ thủy điện” (in lần thứ nhất vào cuối năm 2023 và được tái bản sau đó vào quý 1 năm 2025). Thế giới “Trong lòng hồ thủy điện” ngỡ như rất giới hạn mà lại vô hạn. Bởi vì nó bao hàm cả thế giới tự nhiên và thế giới xã hội, cả sự ở đây và bây giờ của cái đương đại. Nói cách khác: Toàn bộ con người Vũ Toàn và thơ của ông dường như được bộc lộ hết chiều kích của sự gửi gắm lẫn tâm trạng từ lát cắt trong hồ thủy điện. Đó là sự buồn bã đến tận cùng khi môi trường bị tàn phá, khi “đứng nhìn cái chết của rừng cây” trong “Trên đỉnh pơmu”, khi chia sẻ với “oan hồn bay theo hình cây đã chết” trong “Đêm ngủ bên suối Nậm Típ”, khi thấm nỗi đau và nhận ra “giọt nước mắt của rừng róc rách chảy đầy sông” trong “Rừng”. Và viết về nỗi đau mất mát của rừng, ngỡ ít người có thể viết hay đến xé lòng như Vũ Toàn: “Ai chít khăn tang cho những cánh rừng/ Khi gỗ lậu từ cánh rừng - máu chảy?”.

Tôi coi “Giếng” là một phát hiện trong thơ Vũ Toàn: “Giếng như là suối mực/ Viết sử trang đất này/ Giếng ngỡ là hốc đất/ Ngước nhìn thế gian đi”, coi “Người lính về từ Gạc Ma” là một phát hiện khác về đảo chìm: “Thì Gạc Ma là đảo chìm trong ngực/ Anh mang theo đằng đẵng tháng ngày”, coi “Ngày 30 tháng 4” là một cách nói hay về chiến tranh, về cái ác liệt của chiến tranh mà vẫn bình tĩnh, bình thản như không: “Năm 18 tuổi tôi đi lính/ Hồn như mây trắng nói làm chi/ Không hiểu sao ngày 30 tháng 4 còn sống/ Ba lô. Khói súng. Lính binh nhì”, coi “Hư danh” là tứ thơ có độ ngẫm và độ cảm lớn: “Tình yêu mê hoặc tình yêu/ Hư danh mê hoặc cánh diều giấy bay/ Tiếng chim mê hoặc rừng cây/ Hư danh mê hoặc bóng mây trên trời”.

Thơ Vũ Toàn giản dị mà sâu sắc, không cầu kỳ mà hàm chứa, bao quát. Đó là cái đáng quý trong thơ và cũng là cái đích mà thơ hiện đại cần hướng tới.