Thị trấn cổ biến mất

Thị trấn Hasankeyf hình thành trong vùng Lưỡng Hà - cái nôi của văn minh nhân loại, giữa hai sông Tigris và Euphrates, được xem là một trong những khu vực lâu đời nhất mà loài người định cư. Không chỉ nổi tiếng với những di tích cổ xưa, nơi này còn sở hữu nhiều nét văn hóa vô giá của Thổ Nhĩ Kỳ. Các nền văn minh của người La Mã, người Arab và người Ottoman đều để lại dấu ấn sắc nét tại đây. Nơi này còn được ca ngợi là một trong những bảo tàng ngoài trời hiếm có thu hút các nhà lịch sử, khảo cổ học và du khách, với cây cầu từ thế kỷ XII, lăng mộ hình trụ từ thế kỷ XV hay tàn tích của hai thánh đường Hồi giáo và hang đá có từ thời kỳ đồ đá mới.

Tuy nhiên, trong quá trình xây dựng đập thủy điện Ilisu, bảo tàng ngoài trời này sẽ bị rào lại. Sau đó, các con phố, nhà cửa và di tích lịch sử, văn hóa sẽ chìm trong nước. Dự án này vốn được đề xuất từ những năm 1950 song đến năm 2006 mới được khởi công do những vướng mắc về pháp lý.

Sau khi hoàn thành, đây sẽ là đập lớn thứ tư tại Thổ Nhĩ Kỳ với sản lượng điện đạt 4.200 GW/năm - tương đương với một lò phản ứng hạt nhân cỡ nhỏ và cung cấp nước tưới tiêu cho các vùng lân cận. Song người dân địa phương khẳng định, cái giá phải đánh đổi cho lượng điện năng có được là quá lớn. Nhiều chính phủ nước ngoài và các công ty châu Âu đã rút lại nguồn vốn tài trợ cho dự án này bởi lo ngại con đập sẽ gây tác động tiêu cực tới các giá trị lịch sử từ hàng nghìn năm qua.

Trước thông tin về việc Hasankeyf sắp biến mất, hơn nửa triệu du khách đã tới thăm thị trấn vào năm 2018. Giới chức địa phương thông báo, khu vực này sẽ bị phong tỏa kể từ ngày 8-10 tới. Bộ Ngoại giao Thổ Nhĩ Kỳ cho biết, sẽ chỉ còn một thành cổ còn sót lại nằm phía trên mặt nước. Kế hoạch này cũng sẽ khiến hàng nghìn người mất nhà cửa và chỉ có hơn một tháng để di dời. Chính quyền địa phương đã xây dựng một bảo tàng thay thế thị trấn để lưu giữ các di vật, di tích, bao gồm cả lăng mộ Zeynel Bey nặng 1.100 tấn có từ thế kỷ XV.

Một thị trấn mới với 710 căn nhà tái định cư đã được khởi công xây dựng. Các nhà chức trách nước này nhấn mạnh, Đập thủy điện Ilisu sẽ mang đến nguồn điện lớn, cấp nước cho hoa màu và tăng thêm nguồn thu từ du lịch giá rẻ khi khai thác các môn thể thao dưới nước.

Nhóm Sáng kiến cứu sống Hasankeyf gồm các nhà hoạt động cùng 86 tổ chức của Thổ Nhĩ Kỳ và quốc tế đã cùng đấu tranh ngăn chặn dự án xây dựng Đập Ilisu, với lập luận rằng nhà máy điện có thể được sử dụng trong vòng 50 năm tới, song những tổn thất về văn hóa, lịch sử và môi trường là vĩnh cửu. Hàng nghìn chữ ký đã được thu thập để yêu cầu Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ nộp đơn xin UNESCO đưa thị trấn Hasankeyf vào danh sách các địa điểm cần gìn giữ và bảo tồn, đồng thời đưa kiến nghị lên Tòa án Nhân quyền châu Âu, song những yêu cầu này đều bị bác bỏ với lý do không đủ điều kiện.