Thầy Phan Đức Chính - người "ươm trồng" nhiều tài năng toán học

Một tình yêu lớn dành cho toán học

Nhà giáo nhân dân (NGND) Phan Đức Chính được biết đến là một trong những người có cống hiến rất lớn cho ngành toán học nước nhà, nhất là trong phân môn Giải tích hàm. Suốt hơn 80 năm cuộc đời, ông đã mang tuổi trẻ, tình yêu và nhiệt huyết của mình dành cho toán học. Ông Phan Đức Chính bước lên bục giảng từ năm 20 tuổi. Năm 1961, ông được cử sang Liên Xô làm nghiên cứu sinh tại Đại học Tổng hợp Lômônôxốp danh tiếng. Thời gian ở Matxcơva, ông vừa viết luận án tiến sĩ, vừa cùng thầy là Giáo sư G. E. Shylov biên soạn cuốn sách chuyên khảo "Độ đo, tích phân, đạo hàm trong không gian tuyến tính". Là người đầu tiên nghiên cứu độ đo, phiếm hàm tuyến tính và toán tử tuyến tính đo được trong không gian tuyến tính vô số chiều, các kết quả chính của ông đã được đưa vào sách chuyên khảo: G. E. Shylov, Phan Duc Chinh. Measure, Integral, Derivative in Linear Spaces Nauka, 1967 (tiếng Nga). Đó là cuốn sách toán đầu tiên mà người Việt Nam là một đồng tác giả được xuất bản tại Liên Xô, được dịch ra tiếng Anh, tiếng Tiệp và được nhiều nhà toán học trích dẫn.

Năm 1965, ông trở lại Việt Nam, tiếp tục giảng dạy tại khoa Toán Đại học Tổng hợp Hà Nội. Khi đất nước còn chìm trong bom đạn của đế quốc Mỹ, GS Lê Văn Thiêm, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội và TS Hoàng Tụy, Chủ nhiệm khoa Toán, nói với ông: “Thủ tướng vừa chỉ thị: Dù chiến tranh ác liệt đến đâu, trường ta vẫn phải đi đầu mở các “lớp toán đặc biệt” dành cho những học sinh cấp III có năng khiếu toán. Anh hãy giúp một tay...”. Thế là, ngoài việc giảng dạy đại học và nghiên cứu khoa học, từ đấy, thầy Chính còn được giao thêm nhiệm vụ dạy các em học sinh cấp III chuyên toán.

Vào năm 1965, ông đã cùng nhiều thầy cô khoa Toán, Trường Đại học Tổng hợp không ngại bom đạn để hướng dẫn các em học sinh ôn luyện. Trong kỳ thi học sinh giỏi toán toàn quốc, đội tuyển chuyên Toán Tổng hợp đã đoạt 9/10 giải.

Nhiều năm giảng dạy khối phổ thông chuyên Toán, Phan Đức Chính đã đào tạo được nhiều học sinh xuất sắc, đoạt các giải thưởng cao trong các kỳ thi Toán quốc tế. Một số học sinh cũ của ông sau này trở thành những nhà khoa học giỏi, những nhà quản lý tốt như Trần Văn Nhung, Đào Trọng Thi, Hoàng Lê Minh, Nguyễn Đông Anh, Hoàng Ngọc Hà...

Có thể nói, Phan Đức Chính là một trong những người đóng góp nhiều công sức nhất để khối phổ thông chuyên Toán (ĐHQGHN) nổi tiếng khắp nơi và trở thành đơn vị Anh hùng lao động. Trước khi chuyển vào TP Hồ Chí Minh sinh sống, ông đã nỗ lực truyền dạy kinh nghiệm quí báu về luyện thi và dẫn dắt đội tuyển học sinh toán Việt Nam ra nước ngoài tham gia các kỳ thi Olympic thế giới cho các thầy cô trẻ.

PGS, TS, NGND Phan Đức Chính còn nổi tiếng với nhiều cuốn sách gối đầu giường của các nhà giáo và những học sinh, sinh viên yêu toán như Bất đẳng thức (NXB Đại học và Trung học Chuyên nghiệp, 1973) và ông còn là dịch giả của rất nhiều cuốn sách giải tích như: Natanson, Lý thuyết hàm số biến số thực, 1962; Dieudonné J., Cơ sở Giải tích Toán học, tập I . V; Robertson., Robertson., Không gian vectơ tôpô; Kurosh, Đại số cao cấp. 5. She-Tzen Hu, Cơ sở Giải tích toán học

Mặc dù là một người thầy lớn, là giáo sư hàng đầu trong trong lĩnh vực toán học nhưng PGS, TS, NGND Phan Đức Chính luôn sống giản dị, thân thiện với mọi người. GS. TSKH. Nguyễn Duy Tiến từng nhận xét: "Ông là nhà giáo nhân hậu, nhà sư phạm uyên thâm, người bạn chân tình và dễ trao đổi. Những lúc vui đùa ông thường thích nghe và kể nhiều câu chuyện rất hóm hỉnh.

Bạn thân thiết của ông lúc sinh thời chính là nhạc sĩ Văn Cao. Văn Cao từng nói "nhờ uống rượu, nói chuyện với thầy Chính mà thấy các nhà toán học không khô khan như người ta thường nghĩ ..."

PGS Phan Đức Chính là người thầy mẫu mực của nhiều thế hệ, yêu nghề, yêu nước, yêu trò, kính trọng thầy và thế hệ đi trước, dễ gần gũi, có nhiều bạn.Kể cả khi về hưu, mỗi khi nhắc đến những tháng năm dạy phổ thông chuyên Toán, ông vẫn say sưa, đầy cảm xúc: "Trong đời, tôi chẳng mấy khi rơi nước mắt. Ấy thế mà, vào mùa hè năm 1974, lần đầu tiên dẫn 5 em học sinh ta đi thi toán quốc tế ở Berlin, giành một lúc 4 giải, kể cả giải Nhất, Nhì, tôi không sao ngăn nổi, nước mắt cứ trào ra...".

Ông được phong Phó Giáo sư năm 1980, danh hiệu Nhà giáo ưu tú năm 1994, Nhà giáo nhân dân, Huân chương Lao động hạng Ba năm 1999 và Huân chương Lao động hạng Hai năm 2003. Tổ Giải tích, khoa Toán - Cơ - Tin học, Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, ĐHQG Hà Nội luôn rất tự hào là tổ ấm của nhiều nhà toán học giỏi, của những người thầy tâm huyết.

Vào dịp kỷ niệm 100 năm Đại học Quốc gia Hà Nội, nhà trường đã lựa chọn và vinh danh 100 nhà giáo tiêu biểu của trường, trong đó có PGS Phan Đức Chính, do ông có công lao to lớn trong việc đào tạo các tài năng toán học trẻ cho đất nước.

Sự ra đi đột ngột đầy tiếc nuối...

Sự ra đi của NGND Phan Đức Chính vào ngày 26-8 vừa qua đã để lại những tiếc nuối, đau xót cho gia đình và bao thế hệ học trò. Người trong giáo giới, thế hệ nhà giáo sau này luôn nể trọng tấm lòng son sắt với nghề, tận tụy với học sinh của thầy....

Trước sự ra đi của cha, người con trai trưởng của thầy - anh Phan Đức Thịnh đã tâm sự: "Ông ra đi rất nhanh và nhẹ nhàng lúc 01:00 ngày 26-8-2017. Biết rằng sinh tử là quy luật của tự nhiên, điều không ai tránh khỏi. Chỉ cảm thấy một khoảng trống vắng lặng vô cùng lớn vừa đến với gia đình chúng tôi cũng như với những người bạn, người học trò của ông...".

Khi nghe tin thầy Chính đã ra đi mãi mãi những thế hệ học trò đã gửi rất nhiều lời chia buồn và biết ơn: “Chúng em xin được chia buồn cùng gia quyến thầy Phan Đức Chính và mong thầy yên giấc ngàn thu! Những cựu sinh viên của Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội luôn tự hào về những nhà giáo có nhân cách lớn, tử tế và tâm huyết với các thế hệ học trò”.

Lễ viếng NGND Phan Đức Chính từ 9h00 đến 12h00 ngày 29-8-2017 tại Nhà tang lễ Bộ Quốc phòng, 5 Phạm Ngũ Lão, phường 3, quận Gò Vấp, TP HCM. Lễ hỏa táng tại Phúc An Viên, quận 9, TP HCM, lúc 14h cùng ngày.