Sóng thần - Tsunami

15 phút sau khi ghi nhận có một trận địa chấn mạnh 8.9 độ Richter xảy ra vào lúc 00h59 (giờ quốc tế UTC) tại phía bắc đảo Sumatra (Indonesia), các khoa học gia của cơ quan NOAA/PTWC (USA) (National Oceanic and Atmospheric/Pacific Tsunami Warning Center), đã đưa ra báo cáo rằng động đất trên có thể khơi mào việc phát triển và thành lập “sóng thần” Tsunami, và nhận định rằng do tâm động đất xảy ra trong vùng Ấn Độ Dương, vì thế không quan ngại đến khả năng sóng thần xảy ra trong vùng bờ Tây của lục địa Mỹ (http://www.noaanews.noaa.gov/stories2004/s2357.htm). Do không được cấp báo nên hậu quả là cơn sóng thần Tsunami đã gây ra một thảm họa rất lớn cho một số nước châu Á.

Sự thiếu phối hợp giữa các cơ quan quốc tế, mặc dù Thái Lan và Indonesia là các thành viên trong Ủy Ban Điều phối Cảnh báo Tsunami vùng Thái Bình Dương (ITSU - International Coordination for the Tsunami Warning System in the Pacific) của Liên Hiệp Quốc, đã thất bại trong việc giảm thiểu một thiên tai đã cướp đi trên 55.000 sinh mạng (tính cho đến thời điểm 23h30 ngày 28/12) trên các quốc gia vùng ven Ấn Độ Dương. Chỉ mươi phút sau cơn địa chấn, vùng Sumatra bị ngập nước. Một giờ sau tới Thái Lan, Myanmar, Banglades. Hai giờ sau Srilanka, Maldive, Ấn Độ… và tám giờ sau là bờ đông châu Phi.

Tsunami (Tsu: Sóng; Nami: Cảng), nên cần phân biệt với sóng do hiện tượng thủy triều (Tidal Wave) là thuật ngữ phát sinh từ nước Nhật và được chấp nhận năm 1963, dùng để chỉ một thiên tai xảy ra vùng ven biển, nơi những đợt sóng to cao hàng chục thước thình lình đổ ập vào bờ vùi lấp và cuốn trôi tài sản và sinh mạng con người (Tsunami 1707, Tokaido, Nhật giết chết 30.000 người; cũng tại quốc gia này, Tsunami 1896 giết chết 26.300 người).

Các trượt sụt trên nền biển, hoạt động hỏa sơn ngầm bên dưới mặt biển, và hiếm hoi hơn sự va chạm các thiên thể vào mặt biển cũng gây ra Tsunami. Nhưng loại Tsunami phổ biến và gây tàn phá lớn lao nhất được ghi nhận khi có hoạt động địa chấn trên nền biển.

Báo cáo của cơ quan USGS (United States Geological Survey), bộ phận Earthquake Hazards Program đã ghi nhận ngày 26/12/2004, một trận động đất lớn có cường độ 8.9 xảy ra vùng phía bắc Sumatra, Indonesia. Động đất xảy ra do sự di chuyển lên theo hướng đông bắc với vận tốc 6cm/năm của khối Indo-Austrlian Plate và chìm sụp bên dưới khối Eurasia Plate (Burma-Sunda Plate) dọc theo trũng Sunda (Java Trench) theo kiểu mẩu kiến tạo hút chìm (Subduction Tectonic).

Khác với kiểu mẫu kiến tạo Strike/Slip (toạc sông Hồng, sông Mã), động đất do hai khối di chuyển cạnh bên nhau và gây ra những thay đổi địa diện trên bình diện ngang, động đất tại Sumatra này làm khối bên trên (Burma-Sunda) bị dâng lên một cách bất chợt dọc theo các toạc đẩy (thrust fault), mà nguyên do bởi khối Indo-Australian Plate chúi xuống, bị chèn ép và đẩy các phần bên trên lên. Báo cáo (đăng tại địa chỉ: http://neic.usgs.gov.neis/bulleti/neic_slav_ts.html) cho thấy khoảng 1.200km đường toạc bị tách ra, và nền biển đã nâng lên khoảng vài thước. Sự nâng lên bất chợt này đồng nghĩa với sự đẩy mạnh lên và thình lình, hàng tỷ thước khối nước trong lòng biển và như thế Tsunami Sumatra thành lập lan truyền với vận tốc hàng 800 km/giờ, tàn phá các quốc gia trong vùng Ấn Độ Dương và đến cả châu Phi.

Việt Nam may mắn thoát được sự tàn phá của Tsunami lần này. Nếu có thể thấy trên hình, biển Đông hầu như ngăn cách với Ấn Độ Dương bởi các quốc gia láng giềng Thái Lan, Malaysia, Indonesia nên các Tsunami phát sinh ở phần phía nam các quốc gia này hoàn toàn không có cơ hội xâm nhập biển Đông để gây tàn phá.

Trên khối Indochina hay nói riêng Việt Nam, chỉ có hệ thống toạc Red River Fault System còn có cơ hội hoạt động, và chỉ hoạt động một cách tương đối từ 5 triệu năm trở lại, sau khi các hệ thống chuyển lực chính di chuyển lên phía bắc, sâu trong nội địa Trung Quốc (Altyn Tagh System, Tappoinnier 1983). Hơn nữa hệ thống toạc sông Hồng hoạt động theo chế độ strike/slip (không nguy hiểm như thrust system) chỉ hoạt động phần lớn trên đất liền và gần như kết thúc khi tiến vào vịnh Bắc Bộ. Không phủ nhận là Tsunami có thể xảy ra nơi biển Đông, nhưng tác nhân có thể chỉ là hoạt động không gây ra nhiều nguy hiểm: đất chùi trên nền biển, hỏa sơn ngầm…; hệ thống toạc sông Hồng khó có thể gây ra Tsunami có sức tàn phá lớn lao trên biển Đông. Trong vùng này, hoạt động Tsunami đáng ngại nhất có thể tìm thấy là vùng phía đông Philippines, nơi chế độ kiến tạo hút chìm hiện diện, vỏ biển Philippines phía đông cắm vào bên dưới cung đảo Luzon-Philippines-Mindanao, động đất theo cơ chế thrust fault và các loại Tsunami nguy hiểm có thể thành lập. Tuy nhiên một lần nữa, tuy không được che chở dày đặc như miền phía nam, nếu Tsunami được thành lập từ phía đông của Philippines, sự hiện diện của một hệ thống đảo chi chít của quốc gia này cũng sẽ giúp giảm thiểu sức tàn phá của Tsunami nếu chúng phát triển về phía tây để vào biển Đông.

Theo Thanh niên