Quốc hội tán thành việc sửa đổi mô hình tổ chức chính quyền địa phương

Một trong những nội dung đáng chú ý về việc sửa đổi, bổ sung Luật Tổ chức chính quyền địa phương được Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Nguyễn Khắc Định thay mặt Ủy ban Thường vụ Quốc hội trình bày báo cáo giải trình, tiếp thu, chỉnh lý dự thảo luật trước khi được Quốc hội biểu quyết thông qua là về mô hình tổ chức chính quyền địa phương.

Không phải mỗi đơn vị hành chính là một cấp chính quyền

Theo Ủy ban Thường vụ Quốc hội, trong quá trình tổng kết Hiến pháp năm 1992 và các luật có liên quan để xây dựng Hiến pháp năm 2013, Đảng, Quốc hội đều nhận thấy mô hình tổ chức chính quyền địa phương trong Hiến pháp năm 1992 và Luật Tổ chức hội đồng nhân dân (HĐND) và Ủy ban nhân dân (UBND) năm 2003 chưa đáp ứng được yêu cầu của thực tiễn, còn cồng kềnh, trùng lặp về chức năng, nhiệm vụ, chưa có sự phân biệt giữa mô hình tổ chức chính quyền địa phương ở nông thôn, đô thị và hải đảo. 

Trong khi đó, tại thời điểm thông qua Hiến pháp năm 2013, các cơ quan có thẩm quyền vẫn chưa hoàn thành việc tổng kết toàn diện kết quả triển khai Nghị quyết số 26/2008/QH12 của Quốc hội về thí điểm không tổ chức HĐND huyện, quận, phường. 

Vì vậy, để dự liệu trước và tạo độ mở cho việc tiếp tục đổi mới, đa dạng hóa mô hình tổ chức chính quyền địa phương, Điều 111 của Hiến pháp năm 2013 quy định: 

“1. Chính quyền địa phương được tổ chức ở các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

2. Cấp chính quyền địa phương gồm có Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân được tổ chức phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt do luật định”.

Như vậy, theo quy định của Hiến pháp thì “chính quyền địa phương” và “cấp chính quyền địa phương” là hai thuật ngữ khác nhau. Theo đó, ở tất cả các đơn vị hành chính đều có chính quyền địa phương, nhưng không phải mỗi đơn vị hành chính là một cấp chính quyền. Cấp chính quyền địa phương được tổ chức phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt. 

Ở đâu được coi là cấp chính quyền địa phương thì chính quyền ở đó gồm HĐND và UBND, UBND do HĐND cùng cấp bầu ra; còn ở đâu không được coi là cấp chính quyền địa phương thì sẽ có cơ quan nhà nước thực hiện nhiệm vụ quản lý hành chính và dịch vụ công tại địa bàn. 

“Cùng với các quy định về chính quyền địa phương tại Chương IX của Hiến pháp, khoản 6 Điều 70 của Hiến pháp đã giao Quốc hội quy định tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương. Như vậy, việc quy định tổ chức và hoạt động của chính quyền địa phương nói chung hoặc thí điểm tổ chức mô hình chính quyền đô thị khác với luật là trong thẩm quyền của Quốc hội”, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Nguyễn Khắc Định khẳng định.

Nhu cầu đổi mới mô hình tổ chức chính quyền địa phương là thực sự cần thiết

Báo cáo giải trình cũng làm rõ, Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015 thể hiện sự lựa chọn của Quốc hội đối với một trong các mô hình tổ chức chính quyền địa phương trong khuôn khổ Hiến pháp năm 2013 cho phép. Việc tiếp tục giữ mô hình cấp chính quyền địa phương gồm HĐND và UBND tại tất cả các đơn vị hành chính là phù hợp với hoàn cảnh, tình hình tại thời điểm năm 2015 khi các điều kiện về chính trị, thực tiễn chưa thực sự chín muồi. 

Hiện nay, nhu cầu cải cách để tinh gọn bộ máy, tinh giản biên chế, đa dạng hóa mô hình tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo đang trở nên bức thiết. 

Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII đã khẳng định: “Hoàn thiện mô hình tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với đặc điểm ở nông thôn, đô thị, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt theo luật định”.

Để tiếp tục đổi mới, sắp xếp tổ chức bộ máy tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả, Nghị quyết số 18-NQ/TW ngày 25-10-2017 của Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương 6 (khóa XII) đã đề ra nhiệm vụ “tiếp tục sửa đổi, bổ sung, hoàn thiện thể chế xây dựng chính quyền địa phương theo hướng phân định rõ hơn tổ chức bộ máy chính quyền đô thị, nông thôn, hải đảo, đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt; chủ động thí điểm ở những nơi có đủ điều kiện”. 

Việc Bộ Chính trị phê duyệt Đề án thí điểm quản lý theo mô hình tổ chức chính quyền đô thị tại thành phố Hà Nội do Thành ủy Hà Nội trình và việc Chính phủ trình Quốc hội ban hành Nghị quyết về thí điểm không tổ chức HĐND tại các phường thuộc quận, thị xã của thành phố Hà Nội tại kỳ họp thứ tám này cũng cho thấy, nhu cầu đổi mới mô hình tổ chức chính quyền địa phương là thực sự cần thiết và có cơ sở chính trị - pháp lý, cơ sở thực tiễn. 

Vì vậy, để tạo cơ sở pháp lý cho việc đa dạng hóa mô hình tổ chức chính quyền địa phương phù hợp với đặc điểm nông thôn, đô thị, hải đảo và đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt, Ủy ban Thường vụ Quốc hội xin Quốc hội cho sửa đổi, bổ sung các quy định về mô hình tổ chức chính quyền địa phương tại các điều 4, 44, 58 và 72 của Luật Tổ chức chính quyền địa phương.

Đồng thời, tiếp thu ý kiến của các đại biểu Quốc hội, dự thảo Luật đã chỉnh lý lại theo hướng: “Chính quyền địa phương ở quận, phường là cấp chính quyền địa phương, trừ trường hợp cụ thể Quốc hội quy định không phải là cấp chính quyền địa phương. Cấp chính quyền địa phương ở quận, phường gồm có HĐND quận, phường và UBND quận, phường". Quy định này là phù hợp với chủ trương của Đảng và các kết luận của Bộ Chính trị, phù hợp với quy định của Hiến pháp năm 2013 về tổ chức chính quyền địa phương và thẩm quyền của Quốc hội. 

Ông Nguyễn Khắc Định cũng cho biết, để bảo đảm thận trọng, tạo sự nhất trí cao trong Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã chỉ đạo Tổng Thư ký Quốc hội gửi xin ý kiến đại biểu Quốc hội về nội dung này. 

Tổng hợp ý kiến cho thấy, 331/395 đại biểu Quốc hội cho ý kiến tán thành việc sửa đổi, bổ sung quy định về mô hình tổ chức chính quyền địa phương như dự thảo Luật (chiếm 83,8% tổng số đại biểu có ý kiến, tương đương 68,5% tổng số đại biểu Quốc hội). Do đó, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã đề nghị Quốc hội cho tiếp thu ý kiến của đa số đại biểu về nội dung này. 

Như vậy, với việc chiều nay Quốc hội đã thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức chính phủ và Luật Tổ chức chính quyền địa phương, chính quyền địa phương ở phường được quy định trong Điều 58 như sau:

Điều 58. Chính quyền địa phương ở phường

Chính quyền địa phương ở phường là cấp chính quyền địa phương, trừ trường hợp cụ thể Quốc hội quy định không phải là cấp chính quyền địa phương.

Cấp chính quyền địa phương ở phường gồm có Hội đồng nhân dân phường và Ủy ban nhân dân phường.