Phát triển báo chí số: Cần một chiến lược đột phá

Trước yêu cầu đổi mới mạnh mẽ, nhiều chuyên gia, lãnh đạo các cơ quan báo chí đã đề xuất những giải pháp thiết thực nhằm thúc đẩy nền báo chí cách mạng phát triển vững chắc trong kỷ nguyên số và hội nhập.

Thạc sĩ Đinh Ngọc Sơn - Nguyên Phó Trưởng khoa Phát thanh - Truyền hình, Học viện Báo chí và Tuyên truyền:
Thay đổi công tác đào tạo báo chí trong kỷ nguyên số

Tại Việt Nam, các cơ quan báo chí lớn đã bắt đầu ứng dụng AI trong quản lý nội dung và tương tác với độc giả. Tuy nhiên, nhiều nhà báo vẫn chưa được trang bị đầy đủ kỹ năng để làm việc trong môi trường số. Câu hỏi đặt ra là: Làm thế nào để đào tạo nhà báo không chỉ thích ứng mà còn dẫn dắt xu thế trong kỷ nguyên số?

Trong hơn 60 năm qua, công tác đào tạo báo chí tại Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể. Tuy nhiên, trong kỷ nguyên số, công tác này đang đối mặt với nhiều hạn chế. Các vấn đề giáo dục và đào tạo nhà báo để thích ứng với AI vẫn chưa được thảo luận đầy đủ. Chương trình đào tạo chưa bắt kịp xu thế công nghệ. Nhiều sinh viên ra trường chưa có tư duy thích ứng với môi trường số, chưa biết cách tận dụng mạng xã hội để tiếp cận độc giả hoặc đối phó với tin giả.

Những hạn chế này cho thấy cần định hướng lại công tác đào tạo báo chí giai đoạn này. Tôi cho rằng, trước hết, các cơ sở đào tạo cần tích hợp các môn học liên quan đến công nghệ số vào chương trình giảng dạy. Qua đây, sinh viên báo chí được trang bị các kỹ năng như sử dụng AI để hỗ trợ công việc, chẳng hạn như phân tích dữ liệu, viết tin tự động, hoặc cá nhân hóa nội dung. Ngoài ra, nhà báo cần được đào tạo để làm việc với dữ liệu lớn, sử dụng các công cụ như Excel, Tableau hay Google Data Studio để phân tích và trực quan hóa thông tin, từ đó khám phá những câu chuyện ẩn sau con số... Bên cạnh việc cập nhật chương trình đào tạo, các trường cần tăng thời lượng thực hành, đưa sinh viên tiếp cận với các tòa soạn báo, công ty công nghệ hoặc các dự án thực tế.

Chuyển đổi số không chỉ là vấn đề công nghệ mà còn là vấn đề nhận thức, vì vậy nhà báo cần được đào tạo để có tư duy mở, sẵn sàng thích ứng với sự thay đổi. Các cơ quan báo chí nên tổ chức các chương trình đào tạo ngắn hạn cho nhà báo đang làm việc để cập nhật kiến thức và kỹ năng mới thông qua các khóa học về AI, báo chí dữ liệu hoặc sản xuất nội dung đa phương tiện.

Một yếu tố không thể thiếu trong đào tạo là đề cao đạo đức nghề nghiệp trong môi trường số. Dù công nghệ có phát triển đến đâu, đạo đức nghề nghiệp vẫn là kim chỉ nam của nhà báo. Nhà báo cần đặt lợi ích cộng đồng lên hàng đầu, tránh chạy theo lợi ích cá nhân hoặc các xu hướng tiêu cực trên mạng xã hội. Trong kỷ nguyên số, nhà báo càng cần minh bạch, trung thực và có trách nhiệm với từng bài viết, đảm bảo rằng công nghệ được sử dụng để nâng cao giá trị báo chí, chứ không làm suy giảm niềm tin của công chúng.

Nhà báo Vũ Xuân Chường - Tổng Biên tập Báo Phú Thọ:
Cần một chiến lược rõ ràng, đầu tư vào công nghệ và con người

Hiện nay, nhiều cơ quan báo chí địa phương gặp không ít khó khăn, thách thức trong quá trình chuyển đổi số. Một trong những trở ngại lớn nhất là sự thiếu hụt về nguồn lực tài chính, công nghệ và nhân lực chất lượng cao. Nhiều tờ báo, đặc biệt là ở địa phương, gặp khó khăn trong việc đầu tư vào cơ sở hạ tầng và trang thiết bị hiện đại. Khung pháp lý và chính sách chưa hoàn thiện và đồng bộ cũng tạo ra những cản trở nhất định cho quá trình này.

Tôi cho rằng, một thách thức khác không kém phần quan trọng là vấn đề tạo doanh thu và đảm bảo sự bền vững tài chính trong môi trường số. Nhiều tờ báo vẫn còn phụ thuộc lớn vào nguồn ngân sách nhà nước và doanh thu quảng cáo truyền thống, trong khi doanh thu từ các nền tảng số chưa đáng kể. Bên cạnh đó, việc đảm bảo an ninh thông tin và đấu tranh chống lại thông tin sai lệch, thù địch trên không gian mạng cũng là một nhiệm vụ ngày càng trở nên cấp thiết và đầy thách thức đối với các tờ báo Đảng.

Rõ ràng, các tờ báo Đảng vẫn cần nỗ lực rất nhiều để vượt qua những thách thức này. Từ hoạt động thực tiễn của các tờ báo Đảng nói chung và Báo Phú Thọ nói riêng, tôi cho rằng để việc chuyển đổi số trong cơ quan báo chí đạt hiệu quả thì việc đầu tư liên tục vào công nghệ và phát triển nguồn nhân lực có kỹ năng là yếu tố then chốt.

Thứ hai, các chiến lược nội dung cần được điều chỉnh để phù hợp với đặc điểm của từng nền tảng số và sở thích của khán giả. Thứ ba, việc tìm kiếm các mô hình tạo doanh thu sáng tạo là cần thiết để đảm bảo sự bền vững tài chính trong dài hạn. Thứ tư, sự hợp tác và chia sẻ kinh nghiệm giữa các tờ báo Đảng có thể giúp đẩy nhanh quá trình chuyển đổi. Cuối cùng, việc nắm bắt và ứng dụng các công nghệ mới nổi như AI và phân tích dữ liệu có thể mang lại những lợi thế cạnh tranh đáng kể.

Nhà báo Mai Đức Thông - Tổng Biên tập Báo và Đài Phát thanh - Truyền hình Tuyên Quang:
Khuyến khích sáng tạo, thử nghiệm các hình thức nội dung mới, hấp dẫn

Chúng tôi luôn nhận thức được rằng chuyển đổi số mở ra một hướng mới với vô vàn cơ hội để Báo Tuyên Quang nói riêng, báo Đảng nói chung mở rộng phạm vi tiếp cận và đa dạng hóa hình thức truyền tải; nâng cao chất lượng và hiệu quả sản xuất nội dung; cá nhân hóa nội dung và tăng cường tương tác với độc giả dựa trên dữ liệu lớn; tối ưu hóa quy trình quản lý và vận hành.

Tuy nhiên, Báo Tuyên Quang cũng như báo chí nói chung, đang đối mặt với những khó khăn, thách thức: Thiếu nguồn nhân lực chất lượng cao, đặc biệt là nhân lực về công nghệ thông tin để làm công tác quản trị, phát triển nền tảng số. Công nghệ thay đổi từng ngày, mà kinh phí đầu tư đối với cơ quan nhà nước lại khó khăn... Do vậy, ứng dụng Dữ liệu lớn (Big Data) vào quá trình sản xuất nội dung ở Báo Tuyên Quang mới chỉ ở bước đầu.

Với báo điện tử, chúng tôi đã sử dụng các công cụ thu thập, xử lý dữ liệu, đánh giá, dự báo, theo dõi, giám sát chất lượng báo chí, phân tích dữ liệu người dùng (Similarweb, Google Analytics) để có giải pháp điều chỉnh nội dung, phát triển báo điện tử theo thị hiếu thông tin của người dùng. Báo cũng thường xuyên dùng các công cụ này để theo dõi, đối chiếu và so sánh với các báo bạn trong vùng, trong khu vực để có giải pháp điều chỉnh.

Để vượt qua những thách thức và tận dụng tối đa cơ hội từ chuyển đổi số, công nghệ, AI và dữ liệu lớn, tôi cho rằng báo Đảng cần có những giải pháp và hành động quyết liệt. Trước tiên, cần xây dựng tầm nhìn dài hạn, ưu tiên đầu tư vào các nền tảng công nghệ hiện đại, phù hợp với đặc thù của báo Đảng; chú trọng đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ, phóng viên, biên tập viên về các kỹ năng số, kiến thức về AI và dữ liệu lớn.

Các tòa soạn có chính sách thu hút và giữ chân nhân tài trong lĩnh vực công nghệ và truyền thông số; áp dụng các quy trình sản xuất nội dung linh hoạt, đa nền tảng, tận dụng tối đa sức mạnh của AI trong việc gợi ý chủ đề, phân tích dữ liệu và hỗ trợ biên tập; khuyến khích sáng tạo, thử nghiệm các hình thức nội dung mới, hấp dẫn. Bên cạnh đó, các cơ quan báo Đảng nên tiếp tục tăng cường hợp tác, chia sẻ kinh nghiệm về chuyển đổi số, ứng dụng công nghệ, AI và dữ liệu lớn.

Chuyển đổi số là một xu thế tất yếu, mang đến cả cơ hội và thách thức đối với báo Đảng. Việc chủ động nắm bắt cơ hội, vượt qua thách thức, ứng dụng hiệu quả công nghệ, trí tuệ nhân tạo và dữ liệu lớn vào sản xuất nội dung là con đường tất yếu để báo Đảng tiếp tục khẳng định vai trò là lực lượng chủ lực trên mặt trận tư tưởng, văn hóa, góp phần vào sự phát triển bền vững của đất nước.

Nhà báo Lại Bá Hà - Phó Tổng Biên tập Báo Hànộimới
Chuyển đổi số toàn diện, nâng cao chất lượng thông tin thời sự

Trong những năm qua, Báo Hànộimới đã chủ động và tích cực triển khai các giải pháp chuyển đổi số toàn diện, tập trung vào việc nâng cao chất lượng thông tin thời sự. Chúng tôi xác định rằng, chuyển đổi số không chỉ là ứng dụng công nghệ mà còn là sự thay đổi trong tư duy làm báo, quy trình sản xuất và cách thức tương tác với độc giả.

Báo Hànộimới đã, đang và sẽ đầu tư xây dựng hạ tầng công nghệ hiện đại, kết nối các bộ phận biên tập báo in, báo điện tử, truyền hình, phát thanh và mạng xã hội thành một hệ thống thống nhất. Báo chú trọng hình ảnh, video, đồ họa thông tin để truyền tải nội dung hấp dẫn và trực quan. Điều này cho phép chúng tôi thu thập, xử lý và phân phối thông tin một cách nhanh chóng và đồng bộ trên nhiều nền tảng. Ví dụ, khi có một sự kiện nóng xảy ra, phóng viên có thể ngay lập tức truyền tải thông tin, hình ảnh, video về tòa soạn. Biên tập viên nhanh chóng xử lý và xuất bản tin bài trên các nền tảng mạng xã hội và báo điện tử, đồng thời chuẩn bị nội dung phù hợp cho báo in và các ấn phẩm khác.

Thay vì chỉ sử dụng văn bản thuần túy, chúng tôi chú trọng đến việc trực quan hóa thông tin thông qua hình ảnh chất lượng cao, video clip sinh động, infographic dễ hiểu. Ví dụ, khi đưa tin về các dự án giao thông trọng điểm của thành phố, Báo Hànộimới đã sử dụng hình ảnh chụp được từ flycam. Đối với các hướng dẫn phòng cháy chữa cháy, báo sử dụng video mô phỏng 3D để người đọc có cái nhìn trực quan và sinh động. Chúng tôi cũng đang mạnh dạn thử nghiệm và đẩy mạnh sản xuất các định dạng nội dung mới như podcast, video ngắn trên các nền tảng mạng xã hội để tiếp cận đa dạng đối tượng độc giả và tăng tính tương tác. Gần đây, chúng tôi đã tích cực nghiên cứu, tham khảo từ các mô hình hay, cách làm mới của các báo bạn để triển khai ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong một số khâu...

Với suy nghĩ mọi thay đổi, đổi mới phải bắt đầu từ con người, chúng tôi đặc biệt chú trọng đến việc đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ phóng viên, biên tập viên về kỹ năng sử dụng công nghệ số, nghiệp vụ báo chí đa phương tiện, kỹ năng phân tích dữ liệu và tương tác với độc giả trên môi trường trực tuyến. Không chỉ triển khai thường xuyên các lớp bồi dưỡng, tập huấn kỹ năng quay phim, chụp ảnh, dựng video, sử dụng điện thoại để tác nghiệp, kỹ năng SEO..., chúng tôi còn khuyến khích sự sáng tạo, đổi mới và tinh thần học hỏi không ngừng của mỗi cán bộ, phóng viên. Việc đầu tư vào các sản phẩm báo chí số sẽ giúp thu hút độc giả nhanh và hiệu quả hơn. Bên cạnh đó, Báo Hànộimới mạnh dạn ứng dụng các công nghệ mới như AI, dữ liệu lớn (Big Data) trong việc theo dõi, phân tích xu hướng dư luận và lựa chọn chủ đề thời sự phù hợp với nhu cầu thông tin của người dân địa phương.

Nhà báo Hứa Văn Hải - Phó Tổng Biên tập Báo và Đài Phát thanh - Truyền hình Đà Nẵng
Không còn là lựa chọn, mà là con đường phát triển tất yếu

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và chuyển đổi số mạnh mẽ như hiện nay, báo chí nói chung đang đứng trước những thách thức to lớn để duy trì hoạt động, giữ vững vai trò định hướng dư luận, đồng thời đáp ứng yêu cầu tự chủ tài chính. Sự thay đổi nhanh chóng của công nghệ, cùng với áp lực cạnh tranh khốc liệt từ các nền tảng mạng xã hội... đã khiến cho mô hình kinh tế báo chí truyền thống không còn thích ứng với điều kiện hiện nay.

Do vậy, một trong những giải pháp quan trọng là cơ quan báo chí phải xây dựng chiến lược phát triển trung, dài hạn với mục tiêu rõ ràng, phân bổ nguồn lực hợp lý, khuyến khích sáng tạo, đổi mới. Mô hình quản trị hiện đại, tinh gọn, linh hoạt, áp dụng công nghệ số vào quản lý tòa soạn là yêu cầu cấp thiết.

Trong kỷ nguyên số, báo chí phải làm chủ công nghệ, do đó phải nhanh chóng đầu tư chuyển đổi số mạnh mẽ với việc xây dựng hạ tầng số đồng bộ: Website, ứng dụng di động, nền tảng phân phối nội dung đa kênh; đẩy mạnh sản xuất nội dung đa phương tiện: Video, Infographic, đồ họa tương tác, Podcast, Livestream, E-magazine...; ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI), Big Data vào phân tích hành vi độc giả, đề xuất nội dung, cá nhân hóa trải nghiệm. Tòa soạn xây dựng hệ thống phân phối nội dung trên mạng xã hội có kiểm soát, bảo đảm lan tỏa thông tin chính thống. Ban Biên tập quan tâm đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ phóng viên, biên tập viên, kỹ thuật viên thành những người đa năng, am hiểu công nghệ.

Chuyển đổi số và định hình xây dựng mô hình kinh tế báo chí bền vững không còn là lựa chọn, mà là con đường phát triển tất yếu trong kỷ nguyên số. Để làm được điều đó, đòi hỏi sự thay đổi đồng bộ từ tư duy lãnh đạo, cơ chế vận hành, nguồn lực con người đến công nghệ. Quan trọng hơn, cơ quan báo chí phải thực sự coi độc giả là trung tâm, vừa làm tốt nhiệm vụ chính trị, vừa đáp ứng nhu cầu thông tin đa dạng, hấp dẫn, kịp thời của công chúng. Việc định hình mô hình kinh tế báo chí không chỉ là vấn đề tài chính, mà còn là sự bền vững về niềm tin, về uy tín chính trị, về giá trị mà tờ báo mang lại cho xã hội. Trong môi trường số đầy biến động, báo chí cách mạng cần kiên định bản sắc, chủ động đổi mới, sáng tạo để khẳng định vai trò dẫn dắt, lan tỏa giá trị tích cực đến cộng đồng.

Nhà báo Nguyễn Việt Ba - Phó Tổng Biên tập Báo và Đài Phát thanh - Truyền hình Thanh Hóa
Trước hết phải thay đổi trong suy nghĩ và cách làm của người làm báo

Chuyển đổi số là con đường tất yếu phải đi, tuy nhiên sẽ không có công thức chung cho tất cả các cơ quan báo chí. Đây cũng không phải một cuộc cách mạng về công nghệ và thiết bị, mà trước tiên phải là sự thay đổi trong suy nghĩ và cách làm của người làm báo.

Nhận thức rõ vấn đề này, cùng với việc đổi mới mô hình tòa soạn, Báo Thanh Hóa đã tích cực triển khai chủ trương chuyển đổi số đến tất cả cán bộ, phóng viên, kỹ thuật viên; thường xuyên tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn nâng cao kỹ năng làm báo hiện đại, xây dựng đội ngũ làm báo am hiểu và sử dụng thành thạo công nghệ trong sáng tạo các thể loại báo chí khác nhau.

Việc chuyển đổi từ mô hình tòa soạn truyền thống sang tòa soạn điện tử, mô hình tòa soạn hội tụ, đa phương tiện, thay đổi phương thức tác nghiệp của phóng viên đã đem lại hiệu quả rõ rệt. Hiện nay, quy trình xuất bản của Báo Thanh Hóa đã được số hóa một cách tối đa, ngoài 2 ấn phẩm điện tử, quy trình xuất bản 3 ấn phẩm in là báo hằng ngày, báo cuối tuần và báo hằng tháng cũng đã được số hóa. Nhưng điều quan trọng hơn, rất nhiều cán bộ, phóng viên đã thay đổi cách tác nghiệp truyền thống sang tác nghiệp đa kỹ năng, một phóng viên có thể độc lập sản xuất các loại hình báo chí khác nhau từ tin bài cho báo in, báo điện tử đến Video clip, Infographic, E-magazine, Mega Story... Báo Thanh Hóa cũng mạnh dạn đầu tư, từng bước ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) vào quy trình sản xuất nội dung như chuyển đổi văn bản thành giọng nói, đầu tư phần mềm Shorthand, phối hợp với các đối tác để tối ưu hóa và phân phối nội dung trên các nền tảng mạng xã hội, đẩy mạnh quảng bá thương hiệu thông qua các hoạt động cộng đồng...

Sự nỗ lực tiếp cận xu hướng báo chí hiện đại đã giúp Báo Thanh Hóa thực hiện tốt nhiệm vụ chính trị được giao, đồng thời góp phần quảng bá hiệu quả hình ảnh đất và người Thanh Hóa đến bạn bè trong nước và quốc tế. Tuy nhiên, chặng đường chuyển đổi số của báo chí quy mô địa phương vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức. Trong đó, đáng chú ý là việc làm thế nào để phát triển cùng lúc 3 nền tảng. gồm: Nền tảng quản lý tòa soạn; nền tảng phân tích thông tin, dư luận xã hội để kịp thời phát triển các nội dung số phù hợp với tâm lý, xu hướng tiếp nhận của đối tượng công chúng và nền tảng hỗ trợ phòng chống tấn công và ứng cứu khẩn cấp cho hệ thống thông tin của cơ quan truyền thông. Đây là bài toán khó, không chỉ đòi hỏi nỗ lực của cơ quan báo chí, mà cần sự hỗ trợ, giúp sức từ cấp ủy, chính quyền trong việc tạo điều kiện để cơ quan báo chí thật sự bắt nhịp với dòng chảy thông tin hiện đại.