Ông quan họ làng Yên

Ông Nguyễn Văn Quyển

Dân làng quan họ Yên Mẫn ở phường Kinh Bắc, thị xã Bắc Ninh vốn đã quen với những chuyến “điền dã” không mệt mỏi của ông Nguyễn Văn Quyển: hơn 40 năm nay, hễ có đêm hội nào ở bất kể làng nào là ông Quyển lại tìm đến để nghe, ghi chép, sưu tầm các bài quan họ cổ.

Về làng Yên hôm nay vẫn còn thấy những chiếc cổng gạch xanh rêu, những bà cụ răng đen ngồi trong hiên nhà bỏm bẻm nhai trầu.

Mải miết cùng quan họ

Vào làng hỏi thăm nhà ông Quyển ai cũng biết: “Ông Quyển UNESCO chứ gì? Cứ đi vòng ra sau chợ Kinh Bắc, nhà nào đông người mà có tiếng đàn bầu và tiếng hát là không thể nhầm”. Căn phòng tiếp khách nhỏ bé đã bị ông Quyển “chiếm dụng” gần hết diện tích cho sự nghiệp giữ gìn vốn quí của ông cha. Trên tường là dòng chữ to viết trên giấy điều đỏ thắm: “Ai cũng phải làm bảo tồn”. Và khắp phòng là những đàn, nhị, sáo..., có cả bộ tăng âm cũ đã sờn gỉ. Trên bàn, từng chồng sách, vở, giấy học sinh cũ kỹ. Tất cả đều phục vụ việc “sưu tầm, nghiên cứu” quan họ của gia chủ.

Ông Quyển sinh năm 1935 tại làng Yên. Ký ức tuổi thơ của ông là những đêm trăng hội hè đình đám và những làn điệu quan họ mượt mà khiến ngay từ bé ông đã “thèm nghe và hát quan họ như cơm ăn, nước uống hằng ngày”.

Năm 1960 nhạc sĩ Lưu Hữu Phước cùng đoàn điền dã đã về tận làng Yên sưu tầm những làn điệu quan họ cổ. Năm 1969 Đoàn quan họ Hà Bắc được thành lập và nhiều nghệ sĩ cũng tìm đến các cụ già làng Yên để học hỏi vốn quí dân ca. Những năm 1970 thì nhạc sĩ Hồng Thao, chuyên gia về quan họ của Viện Âm nhạc VN, đến làng ăn ở hàng năm trời để không bỏ sót một đêm hội nào. Anh giáo làng Nguyễn Văn Quyển thầm nghĩ: “Hóa ra từ trước tới nay mình sống trong cái nôi của quan họ mà không biết giữ gìn. Còn những người ở tận đâu đâu lại tìm về tìm hiểu điệu hát của quê mình”.

Phàm ai đã mê quan họ thì chả khác nào người uống rượu, càng uống càng say. Suốt thời trẻ ông Quyển đã đi khắp nơi nghe các cụ già hát quan họ. Dấu chân của ông đã in không biết bao nhiêu lần trên khắp các làng Quất, Bồ Sơn, Viêm Xá, Khả Lễ, làng Ó, làng Bè (huyện Yên Phong), các làng cổ của thị xã Bắc Ninh, những làng ven tỉnh Bắc Giang, những chiếu diễn, thuyền đào của ngày hội Lim.Ông ghi chép thật đầy đủ, không sót, không sai những làn điệu cổ mà chỉ những nghệ nhân cao niên mới thuộc. Đặc trưng của quan họ là xuân thu nhị kỳ: từ tháng giêng đến tháng chín ta là hội hè liên tiếp. Có ngày ba, bốn làng cùng mở hội. Cứ mải miết đi cùng quan họ, ông Quyển từng bị dân làng trêu là “trốn việc nhà vì quan họ”.

Suốt mấy chục năm lặn lội khắp nơi, nhẵn mặt tất cả các ngày hội làng, chỉ với cây bút, quyển vở học trò mà ông đã gom được một gia tài quí giá: bộ sưu tập của ông nay đã lên đến 1.000 bài quan họ cổ, trong đó có 200 bài gốc, 200 bài đối và 400 bài dị bản, 100 bài chưa được đối (bài độc).

Tất cả nằm trong hơn 20 quyển sổ chép tay với đầy đủ danh mục, thống kê theo từng làn điệu, giọng. Có những làn điệu đang được liệt vào cực kỳ quí như: La rằng (20 bài), Đường bạn Kim Loan, Cây gạo, Giã bạn...

Câu lạc bộ quan họ làng Yên

Người dân làng Yên có quyền tự hào rằng quê mình là nơi đầu tiên sáng lập Câu lạc bộ (CLB) Quan họ, nay đã trở thành một phong trào rộng lớn khắp toàn tỉnh Bắc Ninh. Hiện Bắc Ninh có trên 200 CLB thu hút hàng nghìn người tham gia. Công đầu người ta vẫn nhắc đến tên ông Quyển.

Năm 2000, được sự giúp đỡ của Hiệp hội UNESCO Hà Nội, CLB Quan họ làng Yên được thành lập. Ông Quyển được cử làm chủ nhiệm CLB từ đó cho đến bây giờ. CLB thiếu nơi hoạt động, ông không ngần ngại lấy nhà mình làm “trụ sở”. Suốt năm năm qua CLB sinh hoạt đều đặn vào chiều thứ bảy hằng tuần.

Phương châm hoạt động của CLB Quan họ làng Yên: chỉ bảo tồn phần quan họ cổ gồm ba di sản: 1. Kho tàng bài bản đồ sộ 2. Phong cách hát cổ (hát chậm, hát liền vòng, vang, rền, nền, nẩy) 3. Lối chơi hát đối rất cầu kỳ, tài hoa.

Từ cụ già tóc bạc trắng đến các liền anh liền chị trung niên, và cả các em bé đến sinh hoạt ở đây đều thoải mái như đang sống trong không khí của những ngày hội quan họ xa xưa. CLB Quan họ đã qui tụ được những cặp hát nổi tiếng hay và ăn ý ở hội Lim như: An - Hòa, Mão - Duyên, Việt - Nậm... Đặc biệt là các cặp vợ chồng đã ở tuổi xưa nay hiếm vẫn hăng hái tham gia như các cụ: Cầu - Bốt, Chàng - Miền...

Công việc chính của ông chủ nhiệm Nguyễn Văn Quyển bây giờ là mở lớp học lại kỹ thuật hát quan họ cổ và tổ chức giao lưu giữa các làng quan họ trong huyện. Ông cho rằng lớp trẻ bây giờ hát quan họ không đúng theo phong cách của người xưa nên chưa cảm nhận hết cái hay, cái đẹp của những điệu hát.

Những công trình sưu tập của Viện Âm nhạc “được” cất kỹ trong kho lưu trữ trong khi theo ông Quyển, “bảo tồn là để phát huy, để dân mình được thuộc và hát lên mỗi ngày”. Nên tất cả những gì ông tìm tòi, lưu giữ lâu nay đều được truyền hết cho thế hệ trẻ của làng Yên.

Theo TTO