Ông Phạm Văn Bình - Phó Trưởng phòng Quản lý khoáng sản và tài nguyên nước (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội): Cấp thiết đầu tư cải tạo hệ thống sông nội đô

Thế nhưng, hiện nay, những dòng sông này đang “chết dần” vì ô nhiễm, cạn kiệt, mất kết nối dòng chảy và không gian công cộng. Trong bối cảnh Hà Nội đang hướng tới mục tiêu xây dựng Thủ đô “xanh - sạch - đẹp - đáng sống”, việc đầu tư cải tạo hệ thống sông nội đô trở thành yêu cầu cấp thiết.

Phóng viên Báo Hànộimới đã có cuộc trao đổi với Phó Trưởng phòng Quản lý khoáng sản và tài nguyên nước (Sở Nông nghiệp và Môi trường Hà Nội) Phạm Văn Bình xung quanh nội dung này.

Hồi sinh những “lá phổi xanh” giữa lòng đô thị

- Thưa ông, vì sao Thành phố Hà Nội cần đặt ra nhiệm vụ cải tạo hệ thống sông nội đô ngay lúc này?

- Hệ thống sông nội đô, bao gồm các sông: Tô Lịch, Kim Ngưu, Lừ, Sét... từ lâu đã đóng vai trò như “lá phổi xanh”, giữ gìn cân bằng sinh thái và điều hòa khí hậu cho khu vực trung tâm Hà Nội. Tuy nhiên, hiện trạng của các dòng sông này đang ở mức báo động. Chất lượng nước ô nhiễm nghiêm trọng, dòng chảy bị đứt đoạn, lòng sông bồi lắng, hệ sinh thái nước gần như không còn. Trong khi đó, tốc độ đô thị hóa, dân số tăng nhanh đang tạo thêm áp lực lớn lên hạ tầng thoát nước và môi trường nước mặt. Đây là thời điểm không thể chậm trễ hơn trong việc đầu tư, cải tạo và phục hồi lại các dòng sông này.

- Vậy, Thành phố đã tính toán được tình trạng ô nhiễm cụ thể và hệ lụy đối với đô thị ra sao, thưa ông?

- Theo các số liệu khảo sát, toàn Thành phố mỗi ngày phát sinh hơn 1 triệu mét khối nước thải sinh hoạt, nhưng mới chỉ có khoảng 50% được xử lý. Vì thế, hệ thống sông Hà Nội, nhất là sông Tô Lịch và sông Kim Ngưu đang phải gánh hàng trăm cửa xả thải từ dân cư, làng nghề, bệnh viện, nhà hàng..., dẫn đến ô nhiễm kéo dài, tích tụ nhiều năm. Hậu quả là mùi hôi thối, rác thải, phú dưỡng nước gây ra cảnh quan nhếch nhác, ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng, đồng thời làm mất khả năng tiêu thoát nước mùa mưa, gây ngập úng cục bộ, ảnh hưởng nghiêm trọng đến an toàn hạ tầng và sinh hoạt người dân.

- Cải tạo lại sông nội đô có phải chỉ đơn thuần là xử lý nước thải không, thưa ông?

- Cải tạo dòng sông là một chương trình tổng hợp gồm nhiều giải pháp đồng bộ: Kiểm soát và xử lý ô nhiễm, bổ cập nước sạch, duy trì dòng chảy sinh thái, cải tạo lòng sông, bờ sông, phát triển cảnh quan và tổ chức lại không gian công cộng. Mục tiêu không chỉ là làm sạch nước, mà còn tạo dựng lại hình ảnh của dòng sông như một phần của văn hóa đô thị, là nơi cộng đồng cư dân có thể tiếp cận, vui chơi, giao tiếp và tận hưởng chất lượng sống.

- Theo ông, bên cạnh vai trò môi trường, hệ thống sông nội đô còn chứa đựng giá trị văn hóa như thế nào?

- Hà Nội vốn được "định danh" là "thành phố trong sông". Ngoài sông Hồng, từ thế kỷ XVII, sông Tô Lịch, Kim Ngưu từng là trục giao thương nhộn nhịp “trên bến dưới thuyền”. Những chợ cổ như Bạch Mã, Đồng Xuân, những phường nghề, đình chùa, nhà cổ... đều nằm ven sông. Dòng sông không chỉ là phương tiện vận tải, mà còn là không gian sinh hoạt, tín ngưỡng, văn hóa của cư dân Thăng Long. Những dòng chảy đó chính là ký ức sống động của đô thị, là bản sắc của Hà Nội mà chúng ta cần bảo tồn và phát huy.

- Vậy, cải tạo các dòng sông hiện nay có tích hợp yếu tố bảo tồn văn hóa không, thưa ông?

- Chắc chắn rồi. Một trong những mục tiêu của Đề án phục hồi chất lượng môi trường 4 con sông nội đô là tổ chức lại không gian cảnh quan ven sông gắn với yếu tố văn hóa. Cụ thể, Thành phố sẽ tiến hành khảo sát, lập bản đồ các di tích lịch sử, không gian làng nghề, công trình tâm linh hai bên sông; đồng thời, cải tạo hệ thống hạ tầng - cây xanh - vật liệu theo hướng giữ gìn bản sắc kiến trúc truyền thống, kết hợp với yếu tố hiện đại. Chúng tôi xác định: Sông là “huyết mạch”, là trục kết nối giữa thiên nhiên - con người - di sản.

Lựa chọn thực hiện mô hình điểm

- Xin ông chia sẻ về nội dung chính của Đề án cải tạo 4 dòng sông nội đô vừa được UBND thành phố phê duyệt?

- Đề án xác định rõ 5 nhóm nhiệm vụ trọng tâm, gồm: Kiểm soát và phòng ngừa ô nhiễm thông qua hệ thống thu gom, xử lý nước thải tập trung; bổ cập và duy trì dòng chảy sinh thái từ các hồ, sông Hồng và nước mưa; cải tạo lòng sông, kè bờ thân thiện môi trường, nạo vét bùn; phát triển không gian xanh tuyến tính, kết hợp cây xanh, đường dạo, khu chức năng ven sông; tăng cường truyền thông - giáo dục cộng đồng, xây dựng lối sống xanh, thân thiện với sông. Ngoài ra, Thành phố sẽ lựa chọn một số đoạn tiêu biểu trên mỗi con sông làm mô hình điểm để thực hiện trước, qua đó rút kinh nghiệm và mở rộng cho các sông khác trên địa bàn thành phố.

- Việc đầu tư cải tạo sẽ được Thành phố thực hiện như thế nào và ngân sách có đáp ứng được không, thưa ông?

- Thành phố sẽ bố trí ngân sách đầu tư công cho các hạng mục hạ tầng cơ bản. Đồng thời, rất cần sự tham gia của khu vực tư nhân, nhất là trong việc cải tạo cảnh quan, phát triển dịch vụ, du lịch ven sông. Các hình thức hợp tác công tư (PPP) hoặc xã hội hóa sẽ được khuyến khích. Nếu quy hoạch hợp lý, ven sông sẽ trở thành khu vực hấp dẫn nhà đầu tư vì có giá trị sinh thái, văn hóa và thương mại rất lớn.

- Theo ông, đâu là rào cản lớn nhất trong quá trình triển khai đề án này?

- Chúng tôi xác định có 3 khó khăn chính. Một là quỹ đất ven sông còn bị lấn chiếm, manh mún, khó giải tỏa. Hai là sự phối hợp giữa các sở, ngành và địa phương chưa đồng bộ. Ba là thói quen xả thải, sử dụng không gian công cộng chưa văn minh. Tuy nhiên, chúng tôi xác định phải kiên định mục tiêu và có lộ trình thực hiện từng bước chắc chắn.

- Ông có thể chia sẻ thêm về các mô hình điểm phục hồi các dòng sông được triển khai như thế nào?

- Hiện Thành phố Hà Nội đang giao Sở Xây dựng chủ trì thực hiện. Theo đó, trên mỗi con sông, chúng tôi lựa chọn một đoạn làm mô hình điểm. Chẳng hạn, trên sông Tô Lịch lấy đoạn từ Yên Xá đến Thanh Liệt - kết nối với Nhà máy Xử lý nước thải Yên Xá. Sông Kim Ngưu đoạn chảy qua khu Thanh Nhàn, nơi mật độ dân cư cao, có thể cải tạo không gian tuyến tính. Trên sông Lừ, chúng tôi triển khai từ khu vực hồ Nam Đồng, kết nối với công viên Trung Tự, có khả năng xây dựng không gian xanh ven sông. Còn sông Sét sẽ triển khai đoạn kết nối hồ Bảy Mẫu đến kênh Yên Sở, cải tạo cả dòng chảy và cảnh quan. Các khu vực này sẽ được cải tạo toàn diện từ lòng sông, hệ thống thoát nước, kè, cây xanh đến chiếu sáng, lối đi, điểm nghỉ chân, bảng thông tin văn hóa...

Ngoài ra, Thành phố cũng triển khai một số mô hình thí nghiệm bổ sung, như hệ thống tăng cường khả năng tự làm sạch của sông; công trình cảnh quan kết hợp khả năng tự làm sạch, tự bổ cập nước cho sông...

- Theo ông, người dân đóng vai trò gì trong sự thành công của dự án “làm sống lại các dòng sông”?

- Bao giờ cũng vậy, khi triển khai các dự án, chúng tôi luôn lấy người dân làm trung tâm. Không thể cải tạo sông chỉ bằng cơ giới và kỹ thuật mà phải có sự đồng hành, hưởng ứng của cộng đồng dân cư trong việc giữ gìn vệ sinh, không lấn chiếm hành lang sông, không xả thải tùy tiện xuống sông. Chúng tôi sẽ tổ chức các chiến dịch tuyên truyền, giáo dục học đường, vận động người dân cùng chung tay hồi sinh dòng sông.

Hà Nội đang đứng trước thời điểm quan trọng để định hình tương lai phát triển xanh, bền vững và giàu bản sắc. Cải tạo các dòng sông nội đô không chỉ là hành động vì môi trường, mà là hành động văn hóa - xã hội. Đó là cách để Hà Nội trả lại dòng chảy tự nhiên, dòng chảy ký ức và dòng chảy tương lai cho thế hệ sau.

- Xin trân trọng cảm ơn ông!