Những cánh diều đợi gió

Điện ảnh Việt Nam (ĐAVN) có hai giải thưởng chính: Bông sen Vàng (BSV) - Liên hoan phim (LHP) quốc gia, với 17 kỳ LHP (trước đây tổ chức 3 năm/lần, sau là 2 năm/lần) tính từ năm 1971 đến 2011; và Cánh diều - giải hằng năm của Hội ĐAVN (giải có từ năm 1993, nhưng chính thức mang tên Cánh diều từ năm 2003). Hai giải thưởng, hai tiêu chí riêng nhưng cùng chung mục đích đưa ĐAVN phát triển và có một vị thế xứng đáng trong khu vực và thế giới. Trong ba kỳ LHP quốc gia 15, 16, 17, Ban tổ chức đưa ra một tiêu chí: "Vì một nền ĐAVN đổi mới và hội nhập", trong khi tiêu chí của giải Cánh diều lại mang tính nghề nghiệp: "Đề cao tác phẩm có dấu ấn sáng tạo trong nghệ thuật thể hiện, mang đậm bản sắc dân tộc, giàu tính nhân văn và đạt hiệu quả xã hội tích cực".

10 năm vui, buồn

Vui, khi Cánh diều đầu tiên, tổ chức vào năm 2003, được VTV truyền hình trực tiếp lễ khai mạc, bế mạc, tạo luồng gió mới hân hoan trong giới làm nghề và cả công chúng yêu phim Việt. "Gió" đã cho Cánh diều phim Việt bay cao, bay xa, thoát ra khỏi phạm vi "nội bộ" như các kỳ giải của Hội ĐAVN trước đó. Mỗi năm đến hẹn tháng 3, vào những ngày kỷ niệm thành lập ngành ĐAVN theo Sắc lệnh của Chủ tịch Hồ Chí Minh ký ngày 15-5-1953, công chúng lại hào hứng ngóng giải. Bao người tò mò năm nay ai sẽ là chủ nhân của Cánh diều vàng, háo hức vì Cánh diều là dịp để được xem miễn phí hầu hết phim Việt được sản xuất trong năm. Nghệ sĩ thì coi đây là dịp gặp gỡ, trao đổi nghề nghiệp, giao lưu với công chúng, cùng sống trong không khí điện ảnh như trong ngôi nhà thân thuộc của mình.

Năm 2008, Luật ĐAVN có nhiều thay đổi tích cực, góp phần mang lại cho giải Cánh diều tính đa dạng, phong phú và nhộn nhịp hơn hẳn khi có sự góp mặt toàn diện của các hãng phim tư nhân, các đạo diễn Việt kiều. Dù mỗi năm quy chế giải có thay đổi, dù có năm hụt hẫng vì "vàng" không được trao, nhưng giải đã tạo nên một "khoảng trời lộng gió" cho phim Việt có dịp đến với công chúng nhiều hơn. Rồi cũng từ Cánh diều mà nhiều phim đã được "định danh" trong giới làm nghề cũng như trong tình cảm của công chúng. Một số phim Việt đoạt giải Cánh diều đã góp phần làm nên diện mạo ĐAVN trong thời kỳ mới như: "Người đàn bà mộng du", "Thời xa vắng", "Chuyện của Pao", "Hà Nội, Hà Nội", "Áo lụa Hà Đông", "Trái tim bé bỏng", "Trăng nơi đáy giếng", "Đừng đốt", "Long Thành cầm giả ca".

Bởi thế, cũng đáng ngẫm ngợi khi vài năm trở lại đây Cánh diều như chao nghiêng, như không thể bay lên hết tầm, rơi vào cảnh hờ hững, lạnh nhạt… Có tình trạng ấy là do nhiều phim dự giải nặng yếu tố giải trí, dễ dãi về nghề, thiếu vắng những tác phẩm điện ảnh thể hiện sự tìm tòi và tinh thần bứt phá… Một số phim đoạt giải còn thiếu thuyết phục cả về mặt nghề lẫn tầm ảnh hưởng xã hội.

Cánh diều năm thứ 10

Phim mang dấu ấn Nhà nước trong mùa giải này không những chiếm tỷ lệ thấp - 3/11, mà còn không để lại được ấn tượng tốt cho cả người trong giới và khán giả. "Cát nóng" như một sự nâng cấp của phim truyền hình. "Đam mê" không thể khiến cho khán giả "mê" được. "Lạc lối"- bộ phim từng được coi là "ẩn số" của Cánh diều năm nay lại ra mắt giám khảo với một bản phim chưa hoàn chỉnh.

Điểm mặt 21 phim truyện nhựa làm trong năm 2012, cuối cùng chỉ có 11 phim nhận lời tham dự, vẻ như Cánh diều đã không còn thu hút ngay cả với giới làm nghề dù đây là giải chuyên môn mang tính nghề nghiệp cao. Bên cạnh đó, năm 2012 có hơn 7.000 tập phim truyền hình được sản xuất, nhưng chỉ có 460 tập phim (của 18 phim) dự giải. Phim ngắn cũng chỉ có 24 phim (có lẽ vì tác giả phải dưới 30 tuổi). Trong khi đó, số phim ngắn được sản xuất trong năm lên đến cả trăm phim, nhưng nhiều đại diện không có mặt chỉ vì hạn chế về tuổi tác.

Có thể nói, sự bộc lộ hạn chế khiến người làm nghề và công chúng có phần nản, song, về mặt nào đó có thể là dự báo những đổi thay tất yếu của ngành điện ảnh. Phía trước là một quy hoạch ngành với tầm nhìn đến năm 2030 đang được xây dựng, là ý tưởng thành lập Quỹ Điện ảnh nhằm huy động nguồn lực, tạo đà cho nghệ sĩ. Rồi là các quy định liên quan đến cơ chế đầu tư, đặt hàng, đấu thầu các tác phẩm chất lượng…

Không riêng gì Cánh diều, các hoạt động khác của điện ảnh đang đòi hỏi những chuyển động thực sự có tính hệ thống.