Những bộ phim đỉnh cao: Nghệ thuật song hành cùng doanh thu

Phim Oscar và những đỉnh cao phòng vé

Thực ra phim đoạt giải Oscar thường không phải là bom tấn phòng vé. Nhưng trong lịch sử 93 năm của giải thưởng này, có nhiều tác phẩm thỏa mãn quan điểm nghệ thuật của giới nghề lẫn cảm nhận của khán giả đại chúng.

Trang Screenrant.com đã xếp hạng 10 bộ phim từng đoạt giải Oscar có doanh thu cao nhất mọi thời đại. Đứng đầu danh sách này là bộ phim lừng danh “Titanic” (1997) của đạo diễn James Cameron với tổng doanh thu lên tới 2,187 tỷ USD (kể cả số thu từ việc tái phát hành bộ phim dưới định dạng 3D vào năm 2012). Cùng với doanh thu kỷ lục, “Titanic” (1997) cũng đứng đầu danh sách những phim được đề cử nhiều nhất cho giải Phim hay nhất với 14 đề cử và là một trong 3 bộ phim giành được 11 giải Oscar.

Đứng vị trí thứ hai nhưng cũng là ví dụ kinh điển cho phim bom tấn chạm đến đỉnh cao nghệ thuật chính là “Chúa tể của những chiếc nhẫn: Sự trở lại của nhà vua” (2003) với doanh số trên 1,12 tỷ USD. Phim mang về kỷ lục 11 tượng Oscar trong mọi hạng mục mà nó đã được đề cử tại Lễ trao giải Oscar lần thứ 76. Với thể loại giả tưởng thường không được coi trọng, chiến thắng này mang tính đột phá.

Trong danh sách còn nhiều bộ phim Oscar khác cũng có doanh thu rất cao như: “Vẻ đẹp Mỹ” (1999) với 356,3 triệu USD, “Triệu phú khu ổ chuột” (2008) mang về 377,9 triệu USD, “Bản diễn văn của nhà vua”  (2010) thu 424 triệu USD, "Khiêu vũ cùng bầy sói" (1990) với 424,2 triệu USD, “Võ sĩ giác đấu" (2000) thu 460,5 triệu USD, "Forrest Gump" (1994) với 678,2 triệu USD...

Nghệ thuật và khả năng chinh phục công chúng

Doanh thu là thước đo sự nổi tiếng và khả năng tiếp cận công chúng của một bộ phim. Chính vì vậy, các giải thưởng lớn trên thế giới cũng phải quan tâm đến khía cạnh này. Lật lại lịch sử giải Oscar, năm 1929, Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật điện ảnh Hoa Kỳ đã chọn 2 hạng mục "Phim điện ảnh nổi bật nhất" và "Phim độc đáo đậm tính nghệ thuật" để trao trong giải Oscar đầu tiên. Một năm sau, Hội đồng hàn lâm bỏ đi giải thưởng "Phim độc đáo đậm tính nghệ thuật", và giải thưởng "Phim nổi bật nhất" được đổi tên thành "Phim xuất sắc nhất" như ngày nay. Mặc dù các hạng mục giải thưởng thay đổi qua các năm, nhưng suốt chiều dài lịch sử giải thưởng, người ta vẫn loay hoay với câu hỏi: Công chúng hay nghệ thuật? Chính cố đạo diễn William C. Demille, một trong những người đặt nền móng cho giải Oscar cũng thừa nhận rằng, việc lựa chọn giữa phim được yêu thích và phim nghệ thuật giống như so sánh giữa một người chơi cờ tướng và một người chơi cờ vua xem ai chơi tốt hơn. Và năm 2019, Oscar có thêm hạng mục "Phim được yêu thích nhất" dành cho các phim được chiếu ít nhất 2.000 lần, và tiêu chí về doanh thu, số bình chọn từ khán giả sẽ được xem xét nếu cần thiết. Sự thay đổi này giúp Oscar có nhiều cơ hội tiếp cận với khán giả đại chúng thay vì gói gọn trong giá trị nghệ thuật.

Mặt khác, các giải thưởng nghệ thuật cũng chính là công cụ marketing phim vô cùng hiệu quả. Theo các nhà phân tích điện ảnh thế giới, Oscar hiện vẫn làm tốt vai trò là công cụ quảng bá phim hiệu quả nhất của Hollywood. Trong suốt lịch sử hơn 90 năm của mình, Viện Hàn lâm Khoa học và Nghệ thuật điện ảnh Hoa Kỳ đã đề cử 571 bộ phim ở hạng mục “Phim hay nhất” và góp phần thúc đẩy doanh thu cho hàng trăm bộ phim. Phim “Triệu phú khu ổ chuột” có hiệu quả phát hành không mấy khả quan cho tới khi được đề cử cho giải Oscar. Ban đầu, bộ phim thu được 45 triệu USD nhưng sau khi được đề cử và thắng giải Oscar năm 2008, tổng doanh thu toàn cầu của bộ phim này đã lên tới 237 triệu USD; riêng tại thị trường Mỹ, doanh số tăng 59%. Gần đây nhất, phim “Ký sinh trùng” của đạo diễn Hàn Quốc Bong Joon-ho đã tăng doanh thu đột biến sau khi đại thắng tại giải Oscar 2020. Riêng tại thị trường Mỹ, doanh thu của phim này đã tăng 234% so với một tuần trước khi công bố giải Oscar... Doanh thu của tất cả các phim chiến thắng ở những hạng mục chính của Oscar đều tăng đáng kể so với trước khi giải thưởng được công bố, đây chính là điều mà các nhà sản xuất hy vọng.

Rõ ràng, tính nghệ thuật và khả năng chinh phục công chúng thể hiện thông qua doanh thu là hai mặt của một vấn đề trong câu chuyện điện ảnh. Lịch sử giải Oscar chính là lời khẳng định sự tìm tòi thể hiện trong nghệ thuật điện ảnh không thể tách rời khỏi công chúng và đừng bao giờ nghĩ rằng phim được số đông công chúng yêu thích chỉ là phim giải trí!