Nhìn lại 10 năm thi hành Luật Đất đai

Việc giải phóng mặt bằng xây dựng các khu đô thị còn chậm. Ảnh: Phương Thảo

Để phù hợp với đường lối phát triển trong từng giai đoạn, Luật Đất đai 1993 đã được ban hành thay thế Luật Đất đai 1987. Đây là một đạo luật quan trọng thể hiện đường lối tiếp tục đổi mới của Đảng và Nhà nước ta. Sau 10 năm thi hành, Luật đã từng bước đưa các quan hệ đất đai vào cuộc sống, góp phần không nhỏ vào sự phát triển kinh tế, ổn định chính trị - xã hội, tăng cường hiệu lực quản lý Nhà nước.

Tuy nhiên, cùng với quá trình phát triển nhanh chóng của thủ đô và đất nước, tốc độ đô thị hóa diễn ra nhanh ở khắp các vùng miền, Luật Đất đai 1993 cũng bộc lộ những hạn chế, cần phải sửa đổi, bổ sung. Nhìn lại những bước đã làm được và chỉ ra những bất cập trong Luật Đất đai 1993 cũng chính là góp phần bổ sung những ý kiến xác đáng để Quốc hội ghi nhận trong dự thảo sửa đổi Luật đất đai trong thời gian tới.

Những bước tiến

Sau khi Luật Đất đai 1993 ban hành thay cho Luật Đất đai 1987, việc lập lại và thực hiện quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất đai đã từng bước đi vào nền nếp. Cả nước hiện nay có 59 tỉnh, thành phố trực thuộc TƯ hoàn thành việc lập quy hoạch sử dụng đất cấp tỉnh đến năm 2010 đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; 223 quận, huyện, thị xã của 40 tỉnh, thành phố và 3597 phường, xã, thị trấn hoàn thành lập và phê duyệt quy hoạch sử dụng đất cấp huyện, xã. Tới nay, cả nướcđã cơ bản thực hiện giao xong đất nông nghiệp cho các hộ gia đình, đang triển khai trên diện rộng việc giao đất lâm nghiệp, cho thuê đất sử dụng vào mục đích chuyên dùng. Theo thống kê, từ năm 1993 đến nay, cả nước có gần 12 triệu hộ gia đình, cá nhân, tổ chức được giao đất sử dụng vào mục đích nông nghiệp với tổng diện tích khoảng 9,4 triệu ha, trong đó đã cấp được trên 11,49 triệu giấy chứng nhận quyền sử dụng đất nông nghiệp, trên 515.000 hộ và 7358 tổ chức được nhận giấy chứng nhận quyền sử dụng đất lâm nghiệp.

Luật Đất đai 1993 ra đời cũng đáp ứng phần nào công tác giải phóng mặt bằng, thu hồi đất cho nhu cầu cải tạo, xây dựng các công trình lợi ích quốc gia và công cộng. Theo báo cáo, 37 tỉnh, thành phố trực thuộc TƯ 10 năm trở lại đây đã thực hiện đền bù, giải phóng mặt bằng cho hàng vạn hộ dân tại 11.278 công trình với tổng diện tích 66.350 ha.

Song song với việc thực hiện các quy định về quản lý đất đai, việc thực hiện về sử dụng hợp lý và hiệu quả tài nguyên đất càng được các cấp, các ngành chú trọng. Trong lĩnh vực nông nghiệp, từ tình trạng thiếu đói trầm trọng trong hàng chục năm trước, từ khi Nhà nước có chính sách giao đất, sử dụng ổn định lâu dài vào mục đích nông lâm nghiệp đã tạo điều kiện vượt bậc để tăng năng suất và sản lương lương thực. Năm 1989 lần đầu tiên nước ta xuất khẩu lương thực đứng thứ 3 thế giới, đến nay vẫn luôn duy trì được thành tích này. ở lĩnh vực lâm nghiệp cũng vậy, từ chỗ rừng tự nhiênnước ta bị tàn phá nặng nề, từ năm 1990 - 2000 đã ngăn chặn được việc giảm liên tục diện tích rừng tự nhiên, cả nước đã trồng mới thêm được 1,3 triệu ha rừng, khoanh nuôi tái sản 1,1 triệu ha rừng tự nhiên. Ngoài ra, trong các lĩnh vực khác như nuôi trồng thủy sản, công nghiệp dịch vụ, việc sử dụng hợp lý,hiệu quả tài nguyên đất cũng góp phần đáng kể cho việc tăng trưởng và phát triển của các ngành kinh tế thuộc lĩnh vực này. Tuy nhiên cùng với sự phát triển nhanh của đất nước, sự đổi mới không ngừng mọi mặt đời sống kinh tế xã hội, Luật Đất đai ban hành năm 1993 cũng bộc lộ nhiều hạn chế, chưa theo kịp tốc độ phát triển xã hội hiện nay.

Những tồn tại cần được sửa đổi và bổ sung

Hiện nay, việc lập và tổ chức xét duyệt quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất còn chậm, tính khả thi chưa cao. Có những dự án quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất vừa được phê duyệt đã phải điều chỉnh, kết quả thực hiện kế hoạch sử dụng đất của cả nước chỉ đạt 60%. Tình trạng đất được giao, thuê nhưng không đưa vào sử dụng hoặc sử dụng sai mục đích diễn ra phổ biến: Cả nước có tới 40.894 trường hợp được giao, thuê đất nhưng không đưa vào sử dụng, trong đó chiếm đến 80% là các tổ chức Nhà nước(!?). Phương thức đổi đất lấy công trình cũng còn nhiều bất hợp lý: cơ chế quản lý vận hành, thanh toán chưa rõ ràng, chặt chẽ, việc xác định giá đất theo giá Nhà nước, giá công trình theo giá dự toán tại một số dự án không hợp lý đã gây thấtthoát khá lớn cho ngân sách Nhà nước, nhiều lúc giá đất bị đẩy lên quá cao gây nên những cơn sốt ảo.

Công tác đền bù giải phóng mặt bằng cũng còn nhiều ách tắc, chưa giải quyết hợp lý dẫn đến tình trạng chậm tiến độ cho các dự án, hoặc bị “ách” công trình do thực hiện giải phóng không đúng thời hạn quy định, khiếu kiện kéo dài... Một hạn chế nữa, đó là việc xử lý vi phạm về quản lý, sử dụng đất đai còn chưa nghiêm, không kịp thời, nhiều khi “tình lấn át lý” làm mất đi tính công bằng, hiệu lực nghiêm minh của pháp luật.

Qua 10 năm thực hiện Luật Đất đai, cơ bản đã có được những bước tiến đáng ghi nhận. Tuy vậy, chính sách đất đai phải bảo đảm sử dụng bền vững tài nguyên đất trong giai đoạn CNH-HĐH diễn ra nhanh chóng ở mọi vùng miền, đòi hỏi phải được bổ sung, sửa đổi cho phù hợp với tình hình mới. Có như vậy, mới phát huy hết được giá trị vô giá của nguồn tài nguyên đất đai mà vẫn bảo vệ bền vững trong giai đoạn đổi mới hiện nay.

HNM