Nhà báo với nhân tố mới

Ngày nay, ai cũng biết con người cần thông tin về nhiều mặt, nhiều lĩnh vực, nhất là thông tin về sự kiện chính trị và kinh tế xã hội. Xã hội có dân trí là xã hội có thông tin báo chí phong phú. Xã hội hiện đại, dân trí cao, dân chủ tốt thì tất yếu kinh phí chi cho dịch vụ thông tin báo chí phải chiếm tỷ lệ lớn trong tổng kinh phí của đất nước. Dịch vụ thông tin là tối cần thiết, vì ở quốc gia nào cũng vậy, thông tin là của cải, là tài nguyên, là hàng hóa, là trí tuệ, là uy quyền của Nhà nước. Ai nắm thông tin thì người đó nắm quyền uy… Vậy là người làm báo có vai trò, có vị trí và do đó cần phải có thái độ khoa học trong thông tin.

Sự chuyển động của xã hội, sự phát triển của các quốc gia, sự bùng nổ thông tin đang diễn ra sôi động, phong phú và phức tạp. Có cả “chiến tranh” thông tin: thật, giả lẫn lộn. Sự chuyển động ở một loạt nước là vận động đi lên hay sụp đổ? Trong tình hình như vậy nhà báo cần có tiếng nói và công chúng sẽ thẩm định cách nhìn của nhà báo. Đó là niềm tin vào chân lý.

Cái quý nhất, cần có nhất ở nhà báo là phản ánh chân thật và hùng hồn thực tiễn sinh động của cuộc sống, làm cho người đọc, người nhìn và người nghe thấy được cái mới, nhận rõ cái mới và cùng nhau vun đắp cho cái mới phát triển. Hiện nay, nhân tố mới - nói đúng hơn việc tuyên truyền nhân tố mới, còn ít được quan tâm. Đây là việc khó, có nhiều lý do: Khách quan vì thực trạng kinh tế xã hội; chủ quan vì nhà báo còn hạn chế về nhận thức và tri thức, còn ít hiểu biết cuộc sống và tay nghề.

Nhà báo cần hiểu rõ nhân tố mới khác với cái mới, khác với điển hình và cũng khác với mô hình.

Nhân tố mới phải là cái mới nảy sinh từ thực tiễn cách mạng, từ trong cuộc sống lao động sản xuất của nhân dân. Nó là biểu hiện cụ thể bản chất tốt đẹp của chế độ xã hội, là cái riêng biệt có thể nhân lên thành phổ biến trên diện rộng.

Nhân tố mới chứa đựng nhiều yếu tố tích cực, thường nảy sinh trong quá trình vận dụng quy luật, thực hiện chủ trương, đường lối, cũng như quá trình áp dụng cơ chế quản lý kinh tế. Nhân tố mới, hiện thời phải chứa đựng tính đổi mới, từ bỏ cái cũ, cái sáo mòn, cái lỗi thời. Sự tiêu vong của cái cũ, cái mới xuất hiện dẫn dắt xã hội đi lên. Đó là những sự thật không thể không thông tin, cổ vũ. Ngược lại cũng có thể xuất hiện những “cái mới” gây ảnh hưởng xấu cho xã hội, cần phải thẳng thắn phê phán. Hiểu được như vậy là nhà báo chúng ta đã có thêm trách nhiệm trong việc tuyên truyền nhân tố mới trên lĩnh vực quốc tế. Tất nhiên phải đạt kết quả tích cực, hướng dẫn dư luận, gieo vào lòng mọi người niềm tin vào sự tiến bộ chung của nhân loại.

Nhân tố mới nảy sinh, có thể được khẳng định, tổng kết, thừa nhận, thậm chí được đưa thành chủ trương và cũng có thể là được nhân lên thành một điển hình. Ví dụ như việc “khoán đấu thầu” - một hình thức khoán sản phẩm gắn liền với cách phân công lao động “ai giỏi nghề gì thì làm nghề đó” của tỉnh Vĩnh Phú và sau đó được xem như một cách làm hay trong việc thực hiện khoán mười. Trong điển hình nhiều khi cũng lại xuất hiện nhân tố mới, đó là tính năng động của điển hình. Yếu tố để xem xét nhân tố mới trong lĩnh vực kinh tế thường được nhìn nhận ở ba khía cạnh: ý nghĩa kinh tế - lợi ích kinh tế - vấn đề con người…

Phát hiện nhân tố mới là trách nhiệm của nhà báo, là công việc đòi hỏi sự nhạy cảm của nhà báo. Nhà báo cần biết nhìn ra nhân tố mới, cái khác thường trong cái bình thường, thậm chí nhìn được cái hay trong cái dáng vẻ bề ngoài manh mún hoặc ngược chiều. Có thể phát hiện nhân tố mới từ các phóng viên, bạn đọc, từ những nhà báo, những người lãnh đạo… Nhưng dù từ nguồn nào, kết quả tùy thuộc vào phần lớn bản lĩnh và năng khiếu của nhà báo. Có thể nhân tố mới chỉ chớm như một nụ hoa, một đốm lửa nhưng nhà báo cần nhận ra. Hẳn bạn đọc còn nhớ, vào những năm sáu mươi của thế kỷ trước, báo chí ở các tỉnh phía Bắc đã có công phát hiện và góp phần nhân rộng các nhân tố điển hình như Cờ Ba Nhất, Gió Đại Phong, Sóng Duyên Hải; ngành giáo dục có trường Thanh niên lao động xã hội chủ nghĩa Hòa Bình, trường cấp II Bắc Lý… Ví như năm trước, những phát hiện của báo chí ta đã góp phần quan trọng trong việc hình thành chủ trương, chính sách, nắm vững những yêu cầu và nội dung của cuộc vận đông đổi mới trên mọi lĩnh vực. Nhà báo phải sâu sát cơ sở, chịu nghe, chịu xem xét phân tích, biết khái quát các vấn đề, các sự kiện trên cơ sở tư duy của xã hội, thời cuộc và tư duy kinh tế nhạy bén.

Vấn đề nữa đặt ra là giới thiệu nhân tố mới sao cho có hiệu quả. Có ý kiến cho rằng, nhân tố mới thường chưa được tổng kết, chưa được khẳng định vậy liều lượng tuyên truyền nên ra sao? Tất nhiên, liều lượng phải phụ thuộc vào ý nghĩa kinh tế - xã hội của nhân tố mới. Nhà báo không được phép tô hồng, thổi phồng cũng như không được phép bóp méo cái mới. Đã qua cái thời người ta quá chú trọng đến hình thức, chỉ chú ý đến bề rộng, đến các công trình lớn, ngày nay chúng ta đã biết nhìn cái nhỏ, nâng niu cái mới hình thành theo chiều hướng tiến lên. Do đó nhà báo phải nói cái mới theo cách riêng của mình, nhằm xây dựng dư luận xã hội lành mạnh, tạo điều kiện cho cái mới ra đời, đấu tranh cho cái mới tồn tại và phát triển.

Thái độ khoa học trong thông tin cái mới, nhân tố mới còn ở chỗ phải đạt tới đích làm cho các nhân tố mới được nhân rộng ra. Muốn tuyên truyền sâu, rộng cần có sự kết hợp với các cơ quan, các phương tiện tuyên truyền. Người đứng đầu các cấp lãnh đạo Đảng, Nhà nước và trực tiếp phụ trách các cơ quan báo chí là “bà đỡ” cho cái mới ra đời, lan tỏa. Chỉ có thể nhận chân được nhân tố mới khi mà người lãnh đạo nhận thức được ý nghĩa của nhân tố mới, khi mà các cơ quan tuyên truyền và nhà báo cũng có tư duy mới, nhất quán, kiên quyết ủng hộ và ra sức tuyên truyền cho nó, vì nó. Chẳng hạn, cách khoán hộ ở Vĩnh Phú - đó chính là một nhân tố mới nhưng phải qua hàng chục năm sau nó mới được khẳng định! Ngày nay, Đảng và Nhà nước ta đang làm cuộc cách mạng vĩ đại “Tinh gọn bộ máy”, đó là nhân tố mới, là cái mà chúng ta đang làm, khoa học, thấu đáo, sâu sát và nhất định sẽ thành công để đưa đất nước vươn mình mạnh mẽ hơn!

Thông tin đa dạng nhiều chiều, đấu tranh chống tiêu cực, chủ động phát hiện và tuyên truyền các nhân tố mới, đó là trách nhiệm của người làm báo trước yêu cầu đổi mới của đất nước. Việc này rất cần đến bản lĩnh chính trị, nghề nghiệp và thái độ khoa học của người làm báo.