Nguyễn Thụy Kha - một đời thơ, nhạc và đam mê

Sự ra đi của ông không chỉ khép lại một hành trình sống đầy đam mê, mà còn để lại một khoảng trống không dễ gì bù lấp trong đời sống văn nghệ.

1. Sinh năm 1949 tại Hải Phòng, Nguyễn Thụy Kha trưởng thành trong những năm tháng hào hùng của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước. Ông tham gia quân đội từ 1972 đến 1990 trong vai trò người lính thông tin. Những năm tháng quân ngũ đã để lại nhiều dấu ấn trong sáng tác của ông, nhất là trong thơ. Tuy nhiên, Nguyễn Thụy Kha không chỉ có thơ, ông viết đa dạng thể loại và ở thể loại nào cũng có thành tựu đáng kể. Ông đã xuất bản trên một chục tập thơ và văn xuôi, viết nhiều kịch bản phim chân dung và lời bình cho nhiều bộ phim khác nhau.

Trong lĩnh vực âm nhạc, Nguyễn Thụy Kha có kiến thức sâu dày, uyên thâm, là một trong những chuyên gia hàng đầu, thường xuyên xuất hiện trên các chương trình truyền hình, báo chí. Một câu chuyện ấn tượng là trong Lễ trao Giải thưởng Âm nhạc năm 2010 (năm kỷ niệm 1.000 năm Thăng Long - Hà Nội) do Hội Nhạc sĩ Việt Nam tổ chức, cái tên Nguyễn Thụy Kha được xướng đến 4 lần.

Ông tham gia vào nhóm tác giả với bộ sách 5 tập “1000 năm âm nhạc Thăng Long - Hà Nội” đoạt giải Đặc biệt xuất sắc. Ông còn giành thêm giải Nhất với cuốn sách biên soạn “Ca khúc Hà Nội thế kỷ XX và những năm đầu thế kỷ XXI”. Rồi giành tiếp giải Nhì với cuốn tuyển tập “1000 ca khúc Thăng Long Hà Nội” do ông biên soạn. Tiếp đó, vở hợp xướng “Hải Phòng thuở ấy” của ông đoạt thêm giải Ba. Trong lịch sử các giải thưởng của Hội nghề nghiệp, thật hiếm hoi có được trường hợp như Nguyễn Thụy Kha, giành liên tiếp các hạng mục giải thưởng trong một năm. Những nghiên cứu về âm nhạc cho thấy một Nguyễn Thụy Kha mê đắm nghệ thuật, hiểu biết sâu sắc và hoàn toàn với tinh thần cống hiến. Vì đam mê, ông thậm chí còn đi vay tiền ngân hàng để in cuốn sách “1000 ca khúc Thăng Long Hà Nội”.

2. Nguyễn Thụy Kha có chất ngang tàng của một người sinh ra ở vùng đất biển Hải Phòng, có cái phong trần của một người lính đã từng lăn lộn từ chiến tranh đến thời bình, có cái lãng mạn của một thi sĩ và cũng có cái thực tế của một người làm văn xuôi, nghiên cứu.

Ông thích giao du với giới văn nghệ và lúc nào cũng thèm bạn bè. Cuộc vui nào có ông cũng đều rôm rả, đàn hát, đọc thơ, uống rượu. Ông thường hay đưa ra những nhận định sắc bén về nghệ thuật, tỏ rõ là một người chịu đọc, chịu nghe, chịu xem, chịu suy ngẫm. Người mới gặp ông có thể thấy ông hơi có chút kiêu bạc khó chơi, nhưng khi đã tiếp xúc lâu rồi thấy ông rất ân cần và chiều bạn.

Nhà văn Trung Trung Đỉnh kể về tình bạn của ông với Nguyễn Thụy Kha: “Chúng tôi thường năm nào cũng có vài cuộc ngẫu nhiên tụ bạ đánh chén. Có hồi, hàng năm trời, tôi ngày nào cũng mò về nhà Kha để nhậu, để vui chơi, học hỏi với các “liền anh” như Thanh Thảo, Ngô Thảo, Trần Vũ Mai, Nguyễn Trọng Tạo. Tôi có nhiều cuộc lẽo đẽo theo Kha - Tạo đi “chiêm ngưỡng” các cụ Hoàng Cầm, Văn Cao. Kha có tài đi đâu cũng hoành tráng, rộn ràng, hội nhập nhanh, thậm chí làm chủ tình hình. Kha bẩm sinh là người hiếu bạn, ham bè. Kha nổi tiếng chiều bạn, vì bạn, thậm chí nhiều vụ lôi thôi vì bạn, bị vợ khiển trách cũng phần nhiều vì bạn”.

Bạn bè báo chí văn nghệ cứ cần thông tin gì khẩn cấp là nghĩ đến Nguyễn Thụy Kha, bởi ông là một cái kho chứa biết bao chuyện, lại luôn có cách nói riêng độc đáo giúp cho bài viết thêm sinh động. Hơn nữa vì Nguyễn Thụy Kha có trí nhớ tốt, nên những chuyện văn nghệ từ ông ít khi phải kiểm chứng lại. Thậm chí, trong một số trường hợp quan trọng hơn, có thể đặt Nguyễn Thụy Kha viết bài. Ông luôn vui vẻ nhận lời và làm việc với thái độ cực kỳ chuyên nghiệp, đúng giờ, đúng số chữ cần thiết.

Có một dạo, cứ có một văn nghệ sĩ qua đời, các báo thường tìm đến Nguyễn Thụy Kha để đặt bài ông viết tiễn biệt người vừa đi khuất. Bởi là một "kho tư liệu sống" nên dù có viết vài ba bài báo về một nhân vật trong một thời điểm, các bài báo ký tên Nguyễn Thụy Kha vẫn có nét riêng, đủ sức hấp dẫn bạn đọc. Thực tế, trong giới viết báo về văn nghệ, Nguyễn Thụy Kha là một người viết rất có nghề. Và điều quan trọng là viết về ai, về điều gì ông cũng đều viết bằng một niềm say mê, nhiệt huyết hiếm có.

3. Dường như khi có bất cứ ý tưởng nào nảy đến, Nguyễn Thụy Kha đều nhanh chóng biến nó thành hiện thực. Ham chơi mà luôn chăm chỉ, và chính cái chăm chỉ đã mang đến cho ông nhiều thành tựu, là số lượng sách in khổng lồ.

Ông làm sách nghiên cứu, lý luận âm nhạc, sách chân dung các nhạc sĩ nổi tiếng, viết lời bình cho phim, rồi làm phim về Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm, làm hẳn một tập thơ về đề tài cây lúa - mà như ông nói người Việt chúng ta sống bằng lúa gạo nhưng lại rất ít sáng tác về cây lúa. Rồi ông sáng tác ca khúc cho thiếu nhi, viết hợp xướng... không có gì mà ngòi bút Nguyễn Thụy Kha không sục sạo vào.

Bài thơ nổi tiếng nhất của Nguyễn Thụy Kha được nhiều người nhắc là bài “Không đề”: “Đưa người yêu qua nhà người yêu cũ/ Rơi cơn mưa ban trưa/ Chợt thấy mình tách làm hai nửa/ Nửa ướt bây giờ nửa ướt xa xưa”. Bài thơ nổi tiếng đến nỗi nó có mặt trong sổ tay của biết bao người. Nó bộc lộ một tâm hồn nhạy cảm, đầy trắc ẩn, tinh tế của Nguyễn Thụy Kha. Những người mới gặp mà yếu bóng vía có thể có chút “ngại ngần” khi chứng kiến ông với thân hình cao lớn, lạnh lùng ngồi tranh biện với bạn bè về một chủ đề nào đó nhưng chỉ cần đọc thơ tình của ông, cảm giác đó lập tức biến mất. Chàng thi sĩ ấy hóa ra hiền khô và rất dễ động lòng trước những cảnh ngộ cuộc đời.

Nguyễn Thụy Kha còn có nhiều bài thơ hay khác, trong đó có những bài được phổ nhạc và trở thành những bài hát nổi tiếng như “Trong ta thu về” (nhạc Chu Minh), “Chiều không em” (nhạc Phú Quang), “Về Hải Phòng” (nhạc Phú Quang)... Trong đó bài hát “Chiều không em” Phú Quang phổ nhạc thơ ông được nhiều người biết đến hơn cả. “Chiều không em mặt hồ buồn tênh/ Trái tim ta ai ném bên thềm... Chiều không em chiều buồn không em/ Chiều không em chân quay về ngơ ngác/ Ta còn gì để mà nhớ mà quên...”. Nếu nói đến thơ viết về chiến tranh và người lính thì không thể không nhắc đến những bài thơ của Nguyễn Thụy Kha như “Mưa đồng hành” (đoạt giải Nhì cuộc thi thơ báo Văn nghệ năm 1982) và tập thơ “Thời máu xanh” viết về những người lính thời chống Mỹ. Dễ hiểu một người lính như ông đã bao phen sinh tử để tôi rèn một tính cách vừa bất cần, ngạo nghễ, vừa ưu tư, chiêm nghiệm.

Từ khi Nguyễn Thụy Kha mắc bạo bệnh, những cuộc vui bạn bè vắng đi hình ảnh của ông. Luôn giữ tinh thần lạc quan của một “Kha Voi” - biệt danh bạn bè đặt cho, Nguyễn Thụy Kha là người pha trò hài hước mỗi khi có bạn đến thăm. Một người như ông luôn thấu hiểu mọi quy luật của cuộc đời. Ông chấp nhận những điều đến với mình một cách nhẹ nhàng, bình thản.

Giờ đây, Nguyễn Thụy Kha đã thong dong ở một phương trời nào đó, gặp lại những người bạn thân thiết của mình như Thanh Tùng, Phú Quang, Nguyễn Trọng Tạo... Và những người yêu nhau trên đời vẫn còn đọc ông: “Chiều không em thật buồn/ Cây nối cây mà màu xanh cô đơn...”.

“

Một số tác phẩm tiêu biểu khác của Nguyễn Thụy Kha: “Mắt thời gian” (tập thơ), “Lúc ấy - biển” (tập thơ), “Văn Cao - Người đi dọc biển” (tập truyện), “Hàn Mặc Tử - Thi sĩ đồng trinh” (tập truyện), “Không mùa” (tập thơ), “Một lần thơ trẻ” (tập truyện), “Văn Cao - Cuộc đời và tác phẩm” (biên soạn), “Nửa thế kỷ tân nhạc Việt Nam”... Nguyễn Thụy Kha được trao Giải thưởng thơ Báo Văn nghệ 1981 - 1982, Giải thưởng Lê Quý Đôn 1986, Giải thưởng Nguyễn Bỉnh Khiêm 1982, Nhiều giải thưởng của Hội Nhạc sĩ từ 1996 - 2005, Giải thưởng Liên hiệp Các hội văn học nghệ thuật Việt Nam 2024, Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật năm 2023.