NGND, nhạc sĩ Hoàng Kiều - Người thầy đầu tiên của “hoàng tử Pơ Liêm” Trần Quốc Chiêm

Đóng góp to lớn cho sân khấu và âm nhạc chèo

Ngày 9-8, tại Hà Nội, Hội Nhạc sĩ Việt Nam, Hội Nghệ sĩ sân khấu Việt Nam, Viện Nghiên cứu bảo tồn và phát triển văn hóa dân tộc, Nhà hát Chèo Việt Nam tổ chức tọa đàm khoa học “Nhà giáo nhân dân, nhạc sĩ Hoàng Kiều với sự phát triển của sân khấu, âm nhạc chèo”, nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh của ông.

NGND, nhạc sĩ Hoàng Kiều (1925-2005), tên thật là Tạ Khắc Kế, quê ở Hưng Yên, sinh tại Hà Nội. Ông là một nhà quản lý, nhà sư phạm, sáng tác âm nhạc, sáng tác kịch bản và nhà nghiên cứu khoa học xuất sắc. Ông có nhiều đóng góp to lớn và để lại ấn tượng sâu sắc cho sự nghiệp kế thừa và phát triển âm nhạc dân tộc, nghệ thuật sân khấu truyền thống Việt Nam nửa cuối thế kỷ XX, đầu thế kỷ XXI.

Phát biểu đề dẫn tọa đàm, Thiếu tướng, nhạc sĩ Nguyễn Đức Trịnh, Chủ tịch Hội Nhạc sĩ Việt Nam đánh giá, NGND, nhạc sĩ Hoàng Kiều đóng góp cho sân khấu chèo trên nhiều phương diện, từ sáng tác âm nhạc, đến viết kịch bản, đạo diễn, nghiên cứu khoa học và đào tạo nghệ sĩ chèo.

Trong lĩnh vực đào tạo, nhà giáo Hoàng Kiều là một trong những người đặt nền móng cho sự phát triển của Trường Đại học Sân khấu và Điện ảnh Hà Nội nói chung và ngành Kịch hát dân tộc nói riêng. Ông cũng là người tiên phong trong việc xây dựng chương trình, giáo trình và khát vọng xây dựng Nhà hát thể nghiệm nhằm kết hợp giữa học với hành.

Trong lĩnh vực sáng tác, nhạc sĩ Hoàng Kiều là người đầu tiên sáng tác - đưa hình thức phối khí, hát bè vào nghệ thuật chèo, thể hiện tính khoa học và chuyên nghiệp. Ông sáng tác âm nhạc cho trên 20 vở chèo, tiêu biểu nhất là vở “Súy Vân” - một vở diễn mang đậm chất dân gian và bác học. Có thể nói, đây là tác phẩm đạt đỉnh cao về nghệ thuật âm nhạc chèo kể từ năm 1962 đến nay.

Ông còn sáng tác nhiều kịch bản, trong đó 2 tác phẩm “Nữ tú tài”, “Lời ước nguyền” vẫn còn nguyên sức sống đến nay. NGND Hoàng Kiều có nhiều công trình nghiên cứu khoa học sâu sắc về sân khấu và âm nhạc chèo.

Ông đã vinh dự được phong tặng danh hiệu Nhà giáo nhân dân năm 2008 và được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật năm 2023.

Truyền cảm hứng cho các thế hệ nghệ sĩ chèo

Tại tọa đàm, các nhà nghiên cứu, nhạc sĩ, nghệ sĩ chia sẻ những đóng góp của NGND, nhạc sĩ Hoàng Kiều cho nghệ thuật sân khấu truyền thống Việt Nam; sự sáng tạo độc đáo và thành công về âm nhạc của nhạc sĩ Hoàng Kiều trong vở chèo “Súy Vân” và những câu chuyện nhỏ, kỷ niệm ấn tượng về nhạc sĩ Hoàng Kiều từ đồng nghiệp, học trò, người thân…

Tiến sĩ Trần Đình Ngôn khẳng định, những sáng tác của nhạc sĩ Hoàng Kiều trong các vở diễn “Súy Vân” cải biên, “Quan Âm Thị Kính” đã trở thành khuôn mẫu cho các nhạc sĩ thế hệ đàn em đi theo. Bên cạnh đó, ông cũng là một trong những người đầu tiên sáng tác những làn điệu chèo mới trên cơ sở nguyên tắc cấu trúc của làn điệu chèo cổ và sự thành công ấy đã mở ra một trào lưu cho các nhạc sĩ viết cho chèo sau này.

NSND Thanh Ngoan kể, khi còn trẻ, bước chân vào Nhà hát Chèo Việt Nam, lần đầu tiếp cận vở “Súy Vân”, bà đã lầm tưởng đây là một vở chèo cổ. Theo bà, sự vận dụng âm nhạc của NGND Hoàng Kiều ở đây đạt đến mức nhuần nhuyễn, hài hòa đến từng chi tiết, khiến cho người xem, người diễn có thể cảm nhận như đang sống trong không gian chèo truyền thống đích thực.

NSND Trần Quốc Chiêm, Chủ tịch Hội Liên hiệp văn học nghệ thuật Hà Nội - “hoàng tử Pơ Liêm” nổi danh một thời của làng chèo Hà Nội cho biết, chính NGND Hoàng Kiều là người đã tuyển ông vào lớp chèo và tận tình dạy dỗ, chỉ bảo ông cũng như các học trò để trở thành nghệ sĩ chèo chân chính.

“Thầy luôn cười và dặn tôi rằng: “Chèo không phải chỉ là hát, mà chèo là kể chuyện, chèo là ý tứ sâu xa... Nếu con không kể bằng trái tim mình, thì khán giả sẽ chẳng có ai nghe”. Từ câu nói ấy, tôi học hát bằng cả trái tim, học từng bước chân thư sinh, nam ngang, hề gậy, hề mồi, lão say, kép độc,… từ ánh mắt của từng nhân vật trong chèo. Thầy dạy nhiều lắm, những kiến thức của chèo cổ, không chỉ là một bộ môn nghệ thuật biểu diễn mà là một đạo lý cuộc sống - đạo của lòng trung, nghĩa, hiếu, tiết, liệt và tình người”, NSND Trần Quốc Chiêm nhớ lại.

NSND Thúy Ngần, nguyên diễn viên Nhà hát Chèo Việt Nam cũng ôn lại những ký ức 40 năm gắn bó với “vai diễn cuộc đời” - Súy Vân. “Súy Vân” cũng là một trong những vở diễn sáng đèn nhiều nhất của Nhà hát Chèo Việt Nam. Bà khẳng định, âm nhạc của vở “Súy Vân” hay đến mức cứ lần nào trình diễn chỉ cần nghe nhạc vừa vang lên thôi là đã “nổi hết gai ốc”. Bà thuộc tới từ sắc thái âm nhạc gắn liền với từng động tác...

Nhạc sĩ Giáng Son, con gái của NSND, nhạc sĩ Hoàng Kiều bày tỏ sự kính trọng, thần tượng người cha tài giỏi của mình. Theo nhạc sĩ Giáng Son, cha là người đi trước thời đại khi kết hợp âm nhạc dân tộc với những kỹ thuật sáng tác phối khí của âm nhạc cổ điển.

NGND, nhạc sĩ Hoàng Kiều đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng đồng nghiệp, học trò và những người yêu mến nghệ thuật sân khấu chèo. Không chỉ gìn giữ giá trị truyền thống, ông đã góp phần làm mới, lan tỏa và nâng tầm nghệ thuật chèo trong đời sống xã hội đương đại.

Ông là người thắp lửa, truyền cảm hứng cho các thế hệ kế cận, để tiếp tục gìn giữ và phát triển nghệ thuật chèo truyền thống bền lâu.