Nên dựng lại nhà bia Alexandre de Rhodes trên vị trí cũ bên Hồ Gươm

Đền Bà Kiệu Ảnh: P.T

Sự kiện này đã được đăng tải trên báo Tri Tân ngày 13/6/1941 với tiêu đề: "Ông Alexandre de Rhodes (1591 - 1666) của Hoa Bằng và Tiên Đàm có đoạn:"…Ông Alexandre de Rhodes đã sống lại với dân Hà Thành giữa bầu không khí ngưỡng mộ truy tư đầy vẻ trang nghiêm cảm động trong lễ khánh thành đài kỷ niệm ở phố bờ hồ Hoàn Kiếm"

Nay có chữ Quốc ngữ dùng làm lợi khí để xây dựng một nền Quốc văn, ta không thể không thật tình cảm ơn người đã đặt ra nó, ông Alexandre de Rhodes

Alexandre de Rhodes sinh ngày 15/3/1591 tại Vignon, miền Nam nước Pháp. Ông là giáo sĩ truyền đạo Thiên Chúa, đến nước ta để truyền đạo trong khoảng thời gian từ năm 1624 đến 1646. Ông để tâm nghiên cứu về phong tục tập quán, lịch sử, tài nguyên thiên nhiên nước ta. Lĩnh vực nào ông cũng quan sát, khảo cứu đến nơi đến chốn. Ông đã kiên trì tìm tòi học hỏi và dày công nghiên cứu tiếng Việt đến mức nói rất sõi. Ông đã kế thừa một cách xuất sắc sự nghiệp của một số giáo sĩ Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha đã dùng chữ cái La tinh để phiên âm tiếng Việt. Trên cơ sở đó đã góp phần đáng kể vào việc chế tác chữ Quốc ngữ. Ông đã soạn ra nhiều truyện ký dịch ra nhiều thứ tiếng như: Phép giảng tám ngày (tiếng La tinh và tiếng Việt), Từ điển AnNam - Bồ Đào Nha - La tinh, Diễn giải vắn tắt về Hành trình truyền giáo Đàng Ngoài; Lịch sử Vương Quốc Đàng Ngoài…

Để ghi nhớ công ơn Alexandre de Rhodes, theo sáng kiến của cụ Nguyễn Văn Tố, nhà bia tưởng niệm ông đã được dựng cạnh đền Bà Kiệu bên Hồ Gươm. Đó là phương đình, bốn mái theo kiểu kiến trúc Phương Đông, trên nền xi măng gấp khúc 12 cạnh, có 3 lối lên 5 bậc. Bên trong nhà bia dựng tấm bia đá cao 1.70m, rộng 1.10m, dày 0.20m, trên đế bia cao 50cm. Trên mặt bia ghi tóm lược cuộc hành trình truyền giáo và công lao của ông trong việc chế tác chữ Quốc ngữ, được khắc bằng ba thứ ngôn ngữ: quốc ngữ, chữ Hán và chữ Pháp.

Trong văn bia có đoạn: "Người soạn ra nhiều truyện ký đều diễn dịch ra mấy thứ tiếng, và người soạn ra quyển sách Bổn và quyển Tự vị tiếng Việt Nam, tiếng Bồ Đào Nha và tiếng La tinh là những sách bằng tiếng Việt Nam dịch âm theo chữ La tinh xuất bản trước tiên nên tên người cũng được lưu truyền với cái công nghiệp phát minh ra chữ Quốc ngữ"

Cũng trong văn bia:"Khi phải dời bỏ xứ Việt Nam, Người lấy làm tiếc nên có nói rằng: Phần xác ta dời bỏ đất Nam với đất Bắc, nhưng thực ra lòng ta vẫn quyến luyến, nói cho đúng, vẫn bàn hoàn với cả hai nơi và ta chắc rằng không bao giờ lòng ta lại quên được hai xứ ấy"

Không biết ai đã phá bỏ nhà bia này? Tấm bia đã từng làm đe ghè của mấy anh thợ khoá rồi làm bàn của bà bán nước chè chén, rồi lang thang phiêu bạt ra tận bờ sông Hồng. Vào thập niên 80 trên vị trí này đã dựng tượng đài: "Cảm tử cho Tổ Quốc quyết sinh" và người ta cũng quên luôn nhà bia đó.

Đến năm 1993, nhân 400 năm sinh của Alexandre de Rhode. Câu lạc bộ Sử học đã tổ chức cuộc toạ đàm về Alexandre de Rhode. GS. Nguyễn Lân nhắc đến nhà bia tri ân Alexandre de Rhode bên Hồ Gươm đã bị phá bỏ do tư tưởng hẹp hòi không phù hợp với đạo đức của dân ta, một dân tộc nặng tình trọng nghĩa, uống nước nhớ nguồn. Ngay trong thời kỳ Bắc thuộc, Sỹ Nhiếp, thái phụ giao Chỉ có công truyền bá chữ Hán cho dân ta, đã được suy tôn là Nam ban học tổ, gọi là Sĩ Vương và được nhân dân ta lập đến thờ. Sau Cách mạng tháng Tám, ta vẫn giữ tượng bán thân của nhà vi trùng học Pasteur ở vườn hoa trước Viện Vệ sinh Dịch tễ, trước cửa viện này có phố mang tên bác sỹ Yersin. Ở thành phố Hồ Chí Minh cũng có phố mang tên các bác sĩ Yersin và Calmette; ở Nha Trang có tượng Yersin. Để sửa chữa sai lầm đa phá nhà bia kỷ niệm Alexandre de Rhode, GS. Nguyễn Lân đề nghị dựng tượng bán thân ông đặt ở vườn hoa Tao Đàn trước cửa trường Đại học Dược khoa Hà Nội

Năm 1995, nhân kỷ niệm 335 ngày mất của Alexandre de Rhodes, Trung tâm KHXH và NV đã tổ chức hội thảo khoa học về cuộc đời và sự nghiệp của ông. Trong bài phát biểu "Về những đóng góp của Alexandre de Rhodes" GS.TS Nguyễn Duy Quý đã kết luận:"Trước mắt, đối với Alexandre de Rhodes- như chúng ta đa có kiến nghị với chính phủ - để thiết thực ghi nhận những đóng góp của ông, chúng ta sẽ tiến hành đưa tấm bia ghi công ông trong việc điển chế hoá chữ Quốc ngữ vào khuôn viên Thư viện Quốc gia và sẽ khôi phục lại tên phốAlexandre de Rhodes ở thành phố Hồ Chí Minh "

Như vậy, công lao to lớn của Alexandre de Rhodes trong điển chế hoá chữ Quốc ngữ một lần nữa được khẳng dịnh. Tấm bia đávề Alexandre de Rhodes sau hơn 10 năm lưu lạc đã chính thức được quan tâm. Cục Bảo tồn - Bảo tàng, Bộ Văn hoá Thông tin có công văn số 531/BT-BT ngày 29/7/1997 dự định đưa tám bia đặt ở nhà tám mái Vườn hoa Canh Nông trên đường Điệnh Biên Phủ. Đến nay tấm bia đang được lưu giữ trong kho Ban Quản lý Di tích và Danh thắng Hà Nội

Theo GS. Vũ Khiêu, nếu dựng là nhà bia Alexandre de Rhode trên vị trí cũ, khu vực Hồ Gươn sẽ sáng lên những nét đẹp: Hoà bình (vua Lê trả gươm)- Văn hoá (Nguyễn Siêu dựng Tháp Bút)- Hữu nghị (bia Alexandre de Rhode, người có công trong chế tác chữ Quốc ngữ)

PGS. Hà Đình Đức (TTXVN)