Lão thủ thư tí hon và thư viện có một không hai’

Chiếc xe đạp cưa khung này đã gắn bó với ông Tạo ngót 40 năm

Báo Hànộimới CN, số ra ngày 24-8-2003, đăng bài Chuyện Ngu Công thời hiện đại, phản ánh những cố gắng, những nỗ lực thầm lặng của ông già tí hon Nguyễn Xuân Tạo để xây dựng nên một tủ sách, một thư viện có một không hai cho xã Tam Hồng (Yên Lạc, Vĩnh Phúc). Giờ thì hai ước mơ của lão thủ thư chỉ cao hơn 1,2 m năm nào khi chúng tôi gặp đã thành sự thực: Xã đã có một thư viện khang trang, được xếp vào loại “đệ nhất thư viện nông thôn toàn quốc”- như ông già hứng khởi cho biết; và thư viện ấy cũng đã có tới hàng nghìn đầu sách, báo, phục vụ độc giả.

“Người đi tìm sách ước”

Năm nay, ông Tạo đã sáu mươi tám tuổi. Theo lẽ thường, ở vào độ tuổi ấy, nhiều người đã yên hưởng tuổi già nhưng ngày ngày ông Tạo vẫn gò lưng trên chiếc xe đạp thiếu nhi Liên Xô cưa khung để đến thư viện xã. Thư viện Tam Hồng giờ không chỉ là nơi dành cho độc giả mà còn là chốn để các bậc cao niên tụ họp, sinh hoạt thơ văn.

Ông Tạo nhận chân thủ thư thư viện xã Tam Hồng năm 1971. Trước đấy, thư viện vốn là một tủ sách kháng chiến, ra đời ngày 5-7-1946. Thư viện được đặt trong đình làng - đình Nho Lâm, vỏn vẹn chưa đầy 100 đầu sách các loại. Thủ thư đầu tiên của thư viện này (có cái tên ban đầu là thư viện xã Tam Lâm) là ông Nguyễn Hữu Choát, Chủ tịch UBHC kháng chiến chống Pháp kiêm phụ trách, phục vụ tủ sách kháng chiến xã Tam Lâm. Khi ấy, nước nhà mới giành độc lập, chống giặc dốt đang là nhiệm vụ cấp bách. Tủ sách kháng chiến Tam Lâm ra đời là để phục vụ cho người dân Tam Lâm xưa nay chỉ biết chân chất với tay cấy tay cầy, chưa biết tới cái chữ là gì. Theo ghi chú trong đống thẻ bạn đọc ông Tạo lưu trữ còn được đến ngày nay thì hầu hết độc giả đều là người xã này, đều làm ruộng. Đấy là điều ít thấy.

Ông Tạo tiếp nhận thư viện xã được 5 năm, năm 1976, xã Tam Hồng hợp nhất các tủ sách, thư viện của cả xã mới có trên 1000 cuốn sách và 15 đầu báo. Năm 1980, thư viện lại được bổ sung thêm phòng đọc thiếu nhi với trên 2.500 cuốn sách và 5 đầu báo. Cuối năm 1982, hàng loạt thư viện nông thôn cấp tỉnh đều phải ngừng hoạt động thì thư viện Tam Hồng lại không chỉ trụ vững mà còn lớn mạnh. Vốn khi ấy, ông Tạo đã nghĩ ra việc chuyển đổi phương thức hoạt động từ phục vụ tại chỗ sang mang sách báo đến tận nhà độc giả và đứng ra trực tiếp thu tiền đặt mua sách, báo đến từng hộ gia đình. Nhưng không phải không có lúc thư viện Tam Hồng trải qua những đận long đong. Hồi những năm sau chuyển đổi cơ chế đến năm 1994, sách báo bị để không nằm thơ lơ mặc cho bụi phủ. Nguyên nhân thì nhiều nhưng cái chính là người dân không có tiền mua sách. Họ lo ăn đã mệt nói gì tới làm thẻ, đọc sách báo. Ông Tạo hì hụi khuân từng chồng sách, báo về nhà, niêm phong lại cẩn thận. Và hằng ngày, ông vẫn cặm cụi trên chiếc xe thiếu nhi Liên Xô cưa khung, biển số hoen gỉ đi khắp nơi chỉ với một mục đích tìm sách, xin sách cho thư viện. Ao ước thư viện xã Tam Hồng sẽ có trên chục nghìn đầu sách đã thôi thúc ông già nhỏ thó này. Như con kiến tha lâu đầy tổ, giờ thì thư viện xã Tam Hồng đã có tới gần 15 nghìn đầu sách, hàng vài chục đầu báo, tạp chí các loại.

Ngần ấy năm, ông Tạo gắn bó với những thăng trầm của thư viện xã. Có thời gian ông làm gần như không công bởi thù lao, đãi ngộ chỉ là mấy yến thóc. Ông Tạo đã tự ví mình là “người đi tìm sách ước” cho làng, cho xã. Thú thực, chúng tôi cũng không thể hiểu nổi tại sao qua bao nhiêu thời gian, qua bao nhiêu khó khăn, long đong, lận đận, ông vẫn say mê với cái nghiệp gìn giữ sách, báo của mình. Có thể bởi số phận khiến ông phải chịu thiệt thòi nên ông chấp nhận? Nhưng ở tuổi này, vẫn say mê, vẫn vanh vách nhớ từng đầu sách, từng cái thẻ độc giả thưở nào, vẫn ngày ngày cặm cụi gò lưng trên chiếc xe đạp mi ni cưa khung thì phi người có tâm huyết không thể làm nổi. Thù lao cho lão thủ thư giờ đã khá hơn trước nhiều. Mỗi tháng, ông Tạo cùng một “nhân viên” mỗi người được trả 200 nghìn đồng. ở nông thôn, như thế cũng sống tiềm tiệm được. Mới rồi, ông già chỉ cao hơn 1,2 m ấy đã vinh dự được tham dự đại hội thi đua tỉnh.

Ông Tạo và phóng viên

“Đệ nhất thư viện nông thôn toàn quốc”

Trước đây, thư viện Tam Lâm, tiền thân của thư viện xã Tam Hồng vốn nằm trong đình làng. Sau đó, năm 1979, nó được xây dựng cho khang trang hơn nhằm phục vụ nhu cầu của độc giả xã - những người nông dân vốn chỉ quen một nắng hai sương- ngày một nhiều. Năm 1994, thư viện được nâng cấp một lần nữa và đã được Bộ Văn hóa - Thông tin công nhận là điểm sáng thư viện toàn quốc. Dù cơ ngơi còn chật hẹp, dù sách báo còn nghèo nàn nhưng thư viện ngày nào cũng chật kín độc giả.

Cuộc đời vốn công bằng. Tuy thiệt thòi về hình thể nhưng bù lại, lão thủ thư lại có một trí nhớ tuyệt vời và óc ham học hỏi. Hàng nghìn đầu sách, hàng trăm tờ báo các loại ông đều đọc kĩ. Mê sách Tàu, ông hào hứng ví von: - Thư viện xã Tam Hồng chắc chắn không hổ danh là “đệ nhất thư viện nông thôn toàn quốc”. Theo đánh giá của Bộ Văn hóa- Thông tin trong một lần làm việc với thư viện, đây không chỉ là thư viện có cơ ngơi khang trang bậc nhất mà còn là thư viện phong phú nhất với hàng nghìn đầu sách, vài chục đầu báo với hàng nghìn tờ báo các loại.

Thực ra, không chỉ so sánh với các khu vực nông thôn mà ngay cả khi so với các thư viện của nhiều phường, xã ngoại thành Hà Nội, TP HCM, Hải Phòng- những thành phố lớn, phát triển vào loại bậc nhất của cả nước... có lẽ ít nơi nào sánh được với thư viện xã Tam Hồng. Thư viện xã rộng tới 1.200m2, được xây hai tầng. Tầng một được chia làm phòng đọc, phòng lưu trữ; tầng hai, thư viện chia làm phòng truyền thống và một phòng lưu trữ nữa. Vốn khi trước, đã từng được đào tạo nhiều khóa về nghiệp vụ thư viện nên cách lưu trữ của ông Tạo khá bài bản, khoa học. Độc giả mượn sách không bao giờ phải mất thời gian chờ đợi. Người thủ thư già không chuyên đã trở thành một thủ thư bài bản, chuyên nghiệp tự lúc nào.

Tuy nhiên, sẽ không có một thư viện như thế, sẽ không có một người thủ thư già tận tụy như thế nếu như người đất Tam Hồng không hiếu học, không say mê đọc sách. Riêng năm 2004, cả xã có tới 120 con em đỗ vào các trường đại học, cao đẳng. Hàng chục học sinh người xã này đã đạt các giải nhất, nhì, ba kì thi toàn quốc các môn. Các em đều là những độc giả từ thưở mới cắp sách đến trường của ông già Nguyễn Xuân Tạo.

Mỗi cuốn sách, mỗi tờ báo trong hàng chục nghìn cuốn sách, tờ báo trong thư viện xã Tam Hồng, thư viện của lão thủ thư tí hon Nguyễn Xuân Tạo- có thể nói như thế, đã góp một phần nhỏ bé vào việc đào tạo, giáo dục con em của người dân đất này.

HNM