Làng Trích Sài

(HNMĐT) - Trích Sài là một làng lớn nằm ở phía Tây Hồ Tây, được hình thành từ lâu đời. Từ thời Lê đến đầu thời Nguyễn, làng luôn là một phường, thời Lê thuộc huyện Quảng Đức, Kinh thành Thăng Long; đầu thời thế kỷ XIX thuộc tổng Trung, huyện Vĩnh Thuận, phủ Hoài Đức (từ năm 1831 trở đi là tỉnh Hà Nội).

Năm 1915 đổi thành xã thuộc huyện Hoàn Long, tỉnh Hà Đông (năm 1942 lại đổi thành Đại lý đặc biệt Hà Nội). Từ năm 1981 là nằm trong phường Bưởi của quận Ba Đình, từ cuối năm 1996 được cắt chuyển về quận Tây Hồ.

Trích Sài nguyên nghĩa tiếng Hán là “đốn củi”. Truyền rằng, xa xưa vùng này làu rừng rậm, phần lớn là gỗ lim cùng nhiều loại gỗ quý hiếm, trong đó có “loài cáo chín đuôi” trú ngụ tập trung ở rừng Long Đỗ, nên dân làng có nghề hái củi và săn bắn. Các bộ sử lớn của nhà nước đều ghi, vào đầu thời Lý, vùng đất quanh hồ Dâm Đàm, tức Hồ Tây vẫn là rừng rậm, Vua Lý Nhân Tông từng đặt bẫy bắt hổ ở đây, lấy voi của Chiêm Thành làm mồi nhử. Dân làng còn có nghề đánh cá trong Hồ Tây. Theo các nguồn tài liệu thì từ thời Lý, làng đã có nghề dệt lĩnh, tạo ra sản phẩm độc đáo, được dùng để may quan phục trong triều và hoàng tộc. Đến cuối thời Minh, có 4 anh em họ Lý ở xã Tây Hương, huyện Long Khê, phủ Trường Châu, tỉnh Phúc Kiến (Trung Quốc), không chịu sự nô dịch của quân Hung nô đã đưa vợ con vượt biển sang Việt Nam. Họ đem theo nghề dệt lụa hoa và diềm hoa, gấm hoa dây, truyền cho dân phường Trích Sài và sau đó đi truyền nghề cho dân các làng quanh vùng Thăng Long.

Trích Sài còn bảo lưu nhiều di tích gắn với một phường của Kinh thành Thăng Long xưa.

Đền Phúc Lộc Thọ ở cạnh đình làng, thờ ba vị công chúa gắn với việc trừ loài hồ tinh. Tục truyền Vạn Phúc công chúa và Vạn Lộc công chúa là hai chị em, con của Vua Lý Nam Đế, đều hiền từ, xinh đẹp, đến tuổi cài châm vẫn không chịu lấy chồng mà vẫn thích học pháp thuật để trừ tà, du ngoạn trên sông nước. Một lần, đến núi Long Đỗ ven Hồ Tây thuộc địa phận làng Trích Sài, thấy có loài cáo chín đuôi chuyên làm hại dân trong vùng, hai nàng liền lập đàn trừ cáo nhưng không được, liền quay về làng Yên Lữ đón Vạn Thọ phu nhân là người pháp thuật cao, đến rừng Long Đỗ lập đàn. Bà Vạn Thọ phu nhân cùng hai công chúa vừa cúng xong, cây rừng bị mất nhiều, loài cáo chín đuôi chạy đi hết, song bà Vạn Thọ phu nhân cũng theo giông bão mà hóa. Vua Lý Nam Đế nghe tin cho lập đền thờ Bà, gọi là Kim Mẫu hóa thân. Về sau, khi hai chị em công chúa Vạn Phúc và Vạn Lộc hóa, đền lại phụ thờ cả hai bà đền này còn gọi là đền Ba Bà chúa, lại có tên khác là am Gia Hội.

Một di tích khác hiện còn là chùa Thiên Niên. Đây là ngôi chùa của trang Thiên Nhiên - vốn là “thái địa”, tức một nửa số ruộng đất của làng Trích Sài được vua Lê Thánh Tông trích ra để cấp cho các cung phu hưởng hoa lợi, dần dần thành một trang, mang tên “Thiên Niên” (ý nói là nơi các cung phi được hưởng lộc lâu dài). Các cung phi đã lập ra ngôi chùa này. đến đầu thời Minh Mạng (1820 - 1841), trang Thiên Niên lại được nhập vào phường Trích Sài, nhưng tên chùa này vẫn không thay đổi.

TS. Bùi Xuân Đính