Làng Lễ Pháp

(HNMĐT)- Làng Lễ Pháp là một thôn của xã Vân Trì, đầu thế kỷ XIX thuộc tổng Tuân Lệ, huyện Đông Ngàn, phủ Từ Sơn, trấn Kinh Bắc (từ năm 1831 là tỉnh Bắc Ninh). Từ năm 1876, tổng Tuân Lệ thuộc huyện Đông Anh, năm 1901, huyện này được cắt chuyển từ tỉnh Bắc Ninh sang tỉnh Phù Lỗ (năm 1903 đổi làn tỉnh Phúc Yên).

Sau Cách mạng Tháng Tám 1945, Lễ Pháp nhập với các làng : Cổ Dương, Lương Nỗ, Trung Oai, Tuân Lệ, Tiên Kha thành xã Toàn Thắng, thuộc huyện Đông Anh, tỉnh Phúc Yên (từ năm 1950 là tỉnh Vĩnh Phúc). Năm 1961, Toàn Thắng cùng các xã khác trong toàn huyện Đông Anh được chuyển về Hà Nội. Năm 1965, xã Toàn Thắng đổi tên thành Tiên Dương.

Lễ Pháp là một làng cổ, tương truyền do một lớp cư dân từ làng Noi (Cổ Nhuế), Cáo (Cáo Đỉnh) thuộc huyện Từ Liêm vượt sông Hồng sang tìm đất lập nghiệp, lúc đầu gọi là Hương Học quán. Năm 981, Lê Hoàn khi đem quân đi đánh giặc Tống đã ghé qua Hương Học quán, được dân sở tại đem lương thực, thực phẩm giúp. Vua cảm động, phong cho dâng quán tấm biển “Trung Nghĩa dân”. Không rõ từ bao giờ, Hương học quán đổi tên thành làng Lễ Pháp.

Lễ Pháp thờ Đống Vĩnh đại vương. Hiện có hai thuyết về vị thần này. Một thuyết cho rằng, Đống Vĩnh là người mà thần Quý Minh - anh em con chú con bác với Sơn Tinh mộng thấy, sau cùng Quý Minh giúp Hùng Duệ Vương đánh lại Thục Phán. Thuyết khác cho rằng, Đống Vĩnh là một trong hai người con trai của Nội Hầu - vị tướng tài và tâm phúc của An Dương Vương Thục Phán. Đống Vĩnh cùng với cha là Nội Hầu, em là Vực đã can ngăn An Dương Vương không nghe theo kế giảng hòa của Triệu Đà, nhưng không được, bèn cáo quan về làng Chiêm Trạch.

 Khi Triệu Đà chiếm được nước Âu Lạc, Đống Vĩnh cùng cha và em chống lại nhưng không nổi và hy sinh, được dân làng Lễ Pháp thờ làm thành hoàng. Làng còn thờ vị nữ thần Kỹ Cập Kim tinh chánh cung hoàng hậu - vốn là một phi của An Dương Vương.

Hàng năm, đến ngày mồng 6 tháng Giêng tục truyền là ngày thần hy sinh, làng Lễ Pháp mở hội. Trong hội trước đây có một tục rất cổ là ném quả chài. Vào ngày giã hội, khi kiệu hai vị thánh về đến đền, người làng Tiên Ca ở bên cạnh đến làm lễ rồi ra về, đi được một đoạn quay lại nhặt đất ruộng ném về phía dân làng Lễ Pháp, động tác như quăng chài. Dân làng Lễ Pháp đuổi đi, nhiều khi diễn ra cảnh xô xát, nhưng sau đó, hai bên lại hòa thuận, không có chuyện thù oán giữa tập thể cũng như các cá nhân với nhau. Người ta tin rằng, có “ném quả chài” như vậy thì vụ dưa hồng của làng Tiên Ca năm đó mới sai quả!. Có người giải thích tục này xuất phát từ việc dân làng Tiên Ca đuổi đánh làng Lễ Pháp để giành lại bài vị của vị nữ thần Kỹ Cập Kim tinh chánh cung hoàng hậu mà làng Lễ Pháp lấy trộm (?). Thực ra, đây là một tục rất cổ, gắn liền với tư duy “lưỡng phân, lưỡng hợp” của các cư dân nông nghiệp lúa nước. Trên vùng đồng bằng Bắc Bộ, tục này thường xuất hiện ở hai (có khi ba) làng liền kề nhau, có những mối quan hệ gần gũi đặc biệt về tín ngưỡng, văn hóa từ xưa. Hàng năm, các làng này thường tổ chức những cuộc đánh nhau, ném nhau tập thể, mang tính nghi lễ, có như thế mới mưa thuận gió hòa, con người mới được yên ổn, mùa màng mới bội thu.

PGS, TS . Bùi Xuân Đính