Kỷ niệm 100 năm Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6/1925 - 21/6/2025): Người lưu giữ những khoảnh khắc của vĩ nhân

Những bức ảnh biết kể chuyện

Đại tá, nhà báo, nghệ sĩ nhiếp ảnh Trần Hồng tên đầy đủ là Trần Văn Hồng, sinh năm 1947, tại Hà Tĩnh. Ông nguyên là phóng viên Báo Quân đội nhân dân. Khi vừa tròn đôi mươi, giữa thời điểm cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước bước vào giai đoạn cam go, ác liệt nhất, như bao bạn bè cùng trang lứa, vừa rời khỏi ghế nhà trường, Trần Hồng xung phong nhập ngũ. Năm 1968, chàng trai Trần Hồng trở thành chiến sĩ Tiểu đoàn 2, Đoàn 559, Bộ đội Trường Sơn.

“Những ngày mới vào bộ đội, tôi được giao nhiệm vụ nuôi quân, sau đó chuyển sang thông tin báo vụ. Vào chiến trường được một năm, tôi được điều động ra Bắc đi học. Tôi là sinh viên khóa Báo chí đầu tiên (1969 - 1973) của Trường Tuyên huấn Trung ương (nay là Học viện Báo chí và Tuyên truyền)” - Đại tá Trần Hồng bộc bạch.

Ra trường, phóng viên Trần Hồng về nhận công tác tại Báo Quân đội nhân dân, rồi được biệt phái sang Báo ảnh Việt Nam (Thông tấn xã Việt Nam). Ông bắt đầu bén duyên với nhiếp ảnh và rồi trở thành một trong những nghệ sĩ tài năng của nhiếp ảnh cách mạng Việt Nam. Bằng nhiệt huyết của người lính, của tuổi trẻ và sự nhạy cảm của một “thư ký thời đại”, nhà báo Trần Hồng có rất nhiều bài và ảnh thời sự nóng hổi đăng tải thường kỳ thời bấy giờ, truyền tải sống động những khoảnh khắc đầy máu lửa.

“Phóng viên mặt trận rất nguy hiểm, đòi hỏi phải có sự dũng cảm, thông minh, nhanh trí, nếu không sẽ rất dễ thiệt mạng. Để có bức ảnh đẹp nhất là phải đứng từ trên cao để có thể bao quát được cả chiến trường, nhưng đó cũng vị trí địch dễ dàng nhìn thấy và tiêu diệt” - Đại tá Trần Hồng chia sẻ.

Cũng từ đó, ông đam mê nhiếp ảnh, bắt đầu chụp chân dung những người mẹ thời hậu chiến, khắc họa hình ảnh người mẹ Việt Nam trên muôn nẻo đất nước. Mỗi bức ảnh bà mẹ là một câu chuyện, một kỷ niệm của Đại tá Trần Hồng về những người phụ nữ Việt Nam kiên cường, bất khuất, trung hậu, đảm đang, trong đó có rất nhiều Bà mẹ Việt Nam Anh hùng, mẹ liệt sĩ...

“Với 30 năm chiến tranh, có lẽ Việt Nam là nơi các bà mẹ chịu đựng mất mát, đau khổ nhiều nhất. Chắc hẳn thế giới này không nơi nào như vậy. Đó chính là nguyên nhân khiến tôi say mê chụp ảnh các bà mẹ từ khi ra trường năm 1973 cho đến nay. Có những bức ảnh mà tôi không bao giờ quên được. Chẳng hạn như khi tôi chụp mẹ Nguyễn Khánh ở Hòn Đất, tỉnh Kiên Giang, mẹ của 7 liệt sĩ. Hôm đó, khi chúng tôi vừa đến, mẹ từ trong nhà chạy ra ôm chầm lấy tôi và nói: “Ôi thằng út đã về, thằng út đã về!”. Và đó là niềm ao ước, mong mỏi 7 người con có một đứa về với mình, nên nhìn thấy chúng tôi mặc quân phục, bà ôm chúng tôi khóc. Bà khóc và chúng tôi cũng khóc. Phải đến lần thứ 3 tôi mới chụp được chân dung mẹ” - ông Trần Hồng bùi ngùi nhớ lại.

Chính vì đam mê chụp ảnh chân dung mà nhà báo Trần Hồng đã có nhiều bức ảnh tâm đắc. Năm 1992, ông tổ chức triển lãm ảnh chân dung tại Hà Nội. Tại triển lãm, ông vinh dự được đón Đại tướng Võ Nguyên Giáp đến dự và đề lưu bút: “Những tấm ảnh (những bức tranh) như thơ, như nhạc. Qua những hình ảnh ghi lại, người xem rất xúc động với những tình cảm, những nỗi đau thương và những niềm vui qua những con mắt làm người xem nhớ mãi. Chúc Trần Hồng, người nghệ sĩ - chiến sĩ có những tác phẩm lớn”.

Kể về nhân duyên được tới nhà và chụp ảnh Đại tướng Võ Nguyên Giáp, ông Trần Hồng chia sẻ: “Khi Đại tướng xem các bức ảnh tại triển lãm của tôi, ông đã hỏi tôi: “Đâu là bức ảnh tác giả thích nhất?”. Lúc đó, tôi thưa với Đại tướng rằng: “Tất cả các bức ảnh của triển lãm, tôi đều thích cả, vì đây là tác phẩm của mình”. Lúc đó, Đại tướng dù không cười nhưng mắt ánh lên niềm vui và bày tỏ sự khen ngợi. Và rồi Đại tướng cho phép tôi vào gặp ông bất cứ lúc nào. Từ đó, tôi bắt đầu theo dấu chân Đại tướng để ghi lại những khoảnh khắc bình dị, đời thường nhất của một nhân cách lớn, một vị tướng huyền thoại của dân tộc”.

Hơn 20 năm chụp ảnh Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Đại tá Trần Hồng đều tập trung khai thác phẩm chất nhân văn của Đại tướng qua từng bức ảnh. Trong các hoạt động sinh hoạt đời thường hay lúc Đại tướng tham gia các sự kiện quan trọng, tiếp chính khách quốc tế, trở lại thăm chiến trường xưa..., tất cả đều được ông Trần Hồng khắc họa nên hình ảnh một vị Đại tướng tài ba lỗi lạc. Cho đến hôm nay, Đại tá Trần Hồng là người duy nhất có được bộ sưu tập đặc biệt với gần 2.000 bức ảnh về Đại tướng Võ Nguyên Giáp, người Anh Cả của Quân đội nhân dân Việt Nam.

“Trong kho ảnh về Đại tướng Võ Nguyên Giáp, tôi yêu thích những hình ảnh đời thường của ông. Những bức ảnh chụp lúc ông tập thể dục hay ngồi thiền buổi sáng, khoảnh khắc ông vui vẻ khi xem lại ảnh của mình thời trẻ, cũng như giây phút hiếm hoi khi ông ngồi thư giãn chơi đàn piano cho đến những ngày Đại tướng nằm dưỡng bệnh ở Bệnh viện Quân đội 108. Lúc đó, dù tôi có chụp những bức ảnh không sắc nét, góc độ chưa chuẩn, song, đó lại là những bức ảnh đời thường rất đỗi thân thương của Đại tướng và tôi vẫn gìn giữ như báu vật” - nhà báo Trần Hồng chia sẻ.

Niềm đam mê trọn đời

Tiếp đón chúng tôi trong căn gác nhỏ ở phố Đường Thành (quận Hoàn Kiếm), Đại tá Trần Hồng với tác phong giản dị, gần gũi và rất thân tình, nồng hậu. Quanh tường căn phòng là những bức ảnh đặc sắc của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Bà mẹ Việt Nam anh hùng được đóng khung treo trân trọng.

Hơn 50 năm cầm máy, Đại tá, nhà báo Trần Hồng có cả “gia tài” đồ sộ, ghi nhiều dấu ấn với hàng nghìn bức ảnh quý. Ông đã cho ra đời 5 tập sách ảnh riêng về Bà mẹ Việt Nam và Đại tướng Võ Nguyên Giáp và 3 tập sách ảnh chung; mở 17 cuộc triển lãm ảnh cá nhân về Đại tướng Võ Nguyên Giáp và các bà mẹ Việt Nam, trong đó có 1 triển lãm ở châu Âu. Ông cũng giành tới 20 giải thưởng ảnh trong nước và quốc tế...

Được biết, ông đã trao tặng Trung tâm Lưu trữ quốc gia III, Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước 111 bức ảnh về Đại tướng Võ Nguyên Giáp chụp trong thời gian từ năm 1986 đến 2018 và 70 bức ảnh bà mẹ Việt Nam; trao tặng Bảo tàng Phụ nữ Việt Nam 90 bức ảnh bà mẹ Việt Nam. Ông cũng có 25 tấm ảnh phản ánh cuộc thảm sát kinh hoàng mà chế độ Khmer Đỏ đã gây ra cho nhân dân Campuchia đang được trưng bày tại trụ sở Liên hợp quốc.

Nâng chén trà nóng, Đại tá Trần Hồng hào hứng khoe về triển lãm “Ký ức và huyền thoại” trong chuỗi sự kiện kỷ niệm 50 năm Ngày Giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước (30/4/1975 - 30/4/2025) vừa diễn ra trong một tháng và được rất nhiều người quan tâm.

Ông cho biết: “Triển lãm trưng bày 50 bức ảnh chân dung về các bà mẹ trong “gia tài” ảnh những người mẹ Việt Nam của tôi. Mỗi bức ảnh là một lát cắt thời gian, một câu chuyện đời những người mẹ, người phụ nữ Việt Nam. Dẫu mỗi người một số phận, họ đều có chung một khát vọng: Hòa bình cho quê hương, độc lập cho dân tộc”. Nhiều người đã biết những bức ảnh chân dung người mẹ của ông, nhưng họ đến xem triển lãm là một phần, họ còn muốn gặp ông, nghe ông kể về mỗi bức ảnh và để rồi ai cũng xúc động. Ông cho rằng, hạnh phúc của người làm báo là khi tác phẩm “chạm” tới trái tim của độc giả, người xem.

Ở tuổi 78, Đại tá Trần Hồng vẫn tràn đầy năng lượng với nghề. Dù nghỉ hưu đã lâu nhưng đồng nghiệp cả già lẫn trẻ vẫn thường tìm tới ông để trao đổi, học hỏi kinh nghiệm và chiêm ngưỡng những bức ảnh, nghe ông kể chuyện lịch sử thông qua những bức ảnh tư liệu quý hiếm, trong đó có nhiều vị khách quốc tế.

Trong câu chuyện với tôi, ông cũng khoe rằng, mới đây, ngài Đại sứ Venezuela đương nhiệm đã mời ông đến gặp mặt, trò chuyện thân mật. Và nhà báo Trần Hồng rất vui khi những bức ảnh ông chụp Đại tướng Võ Nguyên Giáp và Tổng thống Hugo Chávez không chỉ đi vào lịch sử, ghi dấu mối quan hệ gắn bó, hữu nghị giữa hai Đảng, hai Nhà nước Việt Nam - Venezuela, mà còn giúp gắn kết tình hữu nghị sâu nặng giữa các thế hệ hiện tại và mai sau.

Những người quen biết hoặc đã từng gặp Đại tá, nhà báo, nghệ sĩ nhiếp ảnh Trần Hồng đều có chung một cảm nhận, ông say mê chụp ảnh mọi lúc, mọi nơi; lưu giữ và trân quý từng tác phẩm của mình. “Tôi có dự định làm triển lãm bộ ảnh khách đến chơi nhà” - Đại tá Trần Hồng cười vui chia sẻ, bởi trong căn gác nhỏ của ông không ngày nào không có khách đến chơi, đến ngắm những tác phẩm đồ sộ của ông. Và ai đến ông cũng chụp ảnh ghi lại như một tấm chân tình.

Niềm say mê nhiếp ảnh của Đại tá Trần Hồng là vậy đấy. Với ông, nhiếp ảnh như hơi thở của mình, còn thở là còn chụp ảnh...