Khuất rồi, cây đại thụ trăm năm !

Trần Văn Giàu - Một người Anh hùng

Năm 2003, Giáo sư Trần Văn Giàu được Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lao động.

Lãnh đạo và thanh, thiếu niên TP Hồ Chí Minh chức mừng Giáo sư Trần Văn Giàu dịp ông nhận Huy hiệu 80 năm tuổi Đảng.

Phẩm chất anh hùng bắt đầu xuất hiện khi ông cùng với hàng chục sinh viên trí thức yêu nước Việt Nam công nhiên biểu tình trước điện Elysé đòi Chính phủ Pháp xóa bản án tử hình đối với các chí sĩ yêu nước vừa bị bắt trong cuộc khởi nghĩa Yên Bái. Vì hành động này, ông và nhiều sinh viên bị đuổi học, bị trục xuất về nước. Trước đó ông đã là đảng viên Đảng Cộng sản Pháp, về nước ông gia nhập Đảng Cộng sản Đông Dương. Năm 1931 ông được tổ chức cử đi học ở Liên Xô. Sau khi tốt nghiệp Trường Đại học Phương Đông, ông về nước hoạt động và bị thực dân Pháp bắt vào năm 1935. Hết nằm trong xà lim ở Khám Lớn (Sài Gòn) lại bị đày đọa ở căng “an trí” Tà Lài. Ở Khám Lớn, người tù nhân mang số 6826 mpp đã trở thành nỗi khiếp sợ của kẻ thù: công khai, ông được anh em cử làm Tổng đại diện, luôn sẵn sàng đương đầu với chúa ngục, đòi cải thiện điều kiện sinh hoạt của tù nhân; bí mật, ông chính là vị “Giáo sư đỏ”, hằng đêm miệt mài xoay trần trên sàn bêtông biên soạn tài liệu huấn luyện chính trị và khi có dịp thì trực tiếp “giảng bài” cho cán bộ, đảng viên ở trong tù. Bản lĩnh của ông lại được tôi luyện thêm trong những ngày như thế.

Hè năm 1940 ông lại bị đày lên căng Tà Lài. Giữa chốn “rừng thiêng, nước độc”, ông được anh em tôn làm người đứng đầu, kiên cường đấu tranh chống lại những thủ đoạn đàn áp thâm độc của kẻ thù.

Sau khi vượt ngục Tà Lài, ông mang toàn bộ khí phách, bản lĩnh, trí tuệ và tài năng gây dựng lại cơ sở Đảng, xây dựng lực lượng, chớp thời cơ làm nên thắng lợi vĩ đại của cuộc Cách mạng Tháng Tám ở Sài Gòn và Nam Kỳ. Như thế, Trần Văn Giàu từ lâu đã là một vị Anh hùng đích thực, vị Anh hùng cách mạng của thời đại Hồ Chí Minh, tự nguyện tự giác nhận lãnh trách nhiệm, sẵn sàng hy sinh vì Tổ quốc, vì dân tộc và có đủ tài năng, đảm lược để chiến thắng mọi kẻ thù.

Trần Văn Giàu - học giả lớn, người thầy lớn

Tháng 11-1954, Trường Đại học Sư phạm Văn khoa và Trường Đại học Sư phạm Khoa học được thành lập, Trần Văn Giàu là Bí thư Đảng ủy đầu tiên của Đảng bộ trường, giảng dạy các môn khoa học chính trị, triết học, lịch sử thế giới và lịch sử Việt Nam. Năm học 1955 - 1956, ông được Nhà nước phong học hàm Giáo sư đợt đầu tiên. Giữa năm 1956, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội được thành lập, ông được cử giữ chức vụ Bí thư Đảng ủy nhà trường và là một trong những người khai sáng của hai ngành sử học và triết học hiện đại ở nước ta.

Những năm tháng đó, GS Trần Văn Giàu và các GS Đào Duy Anh, GS Trần Đức Thảo, GS Cao Xuân Huy thực hiện sứ mệnh khai nền, mở nghiệp cho ngành sử và ngành triết thật gian nan. Thiếu thầy, thiếu nguồn tư liệu, nhất là thiếu các sách công cụ, giáo trình... Không thể chần chừ, Trần Văn Giàu cùng các học trò và đồng nghiệp phải “xắn tay áo” biên soạn ngay những bộ giáo trình đầu tiên. Lạ thay! Trong điều kiện như vậy mà bộ giáo trình do ông chủ biên về Lịch sử cận đại Việt Nam, cho đến nay, sau nhiều thập kỷ vẫn được xem như bộ giáo trình cơ bản, sâu sắc và có tầm nhất. Bên cạnh đó, ông phải soạn gấp các sách như Triết học phổ thông, Lịch sử chống xâm lăng rồi miền Nam giữ vững thành đồng vv... vừa được dùng như tài liệu tham khảo trong nhà trường, vừa được dùng như tài liệu tuyên truyền, như tiếng kèn hiệu kêu gọi đồng bào, đồng chí xông pha vào Nam tham gia kháng chiến chống Mỹ cứu nước.

Đến đầu những năm 60 của thế kỷ trước, GS Trần Văn Giàu bắt tay vào những công trình khảo cứu công phu, cẩn trọng về lịch sử Việt Nam. Bộ sách đầu tiên của ông là bộ “Giai cấp công nhân Việt Nam” (3 tập). Đây là công trình khảo cứu công phu, hệ thống đầu tiên về lịch sử phong trào công nhân Việt Nam. Với bộ sách này, lần đầu tiên lịch sử Việt Nam không chỉ còn là lịch sử của các lãnh tụ, các chính đảng hay các tôn giáo mà thực sự là lịch sử của quần chúng nhân dân, do nhân dân sáng tạo ra.

Tiếp đó, GS Trần Văn Giàu lại tự lãnh nhiệm vụ vô cùng khó khăn, trước đó chưa ai đủ sức làm: biên soạn một bộ lịch sử tư tưởng Việt Nam. Tự mình, ông cũng thấy đây là việc rất khó, nhưng không thể từ nan. Đây là lời ông tự bạch khi tập 1 của bộ sách ra đời: “Đơn thương độc mã đi vào lĩnh vực lịch sử tư tưởng, ít ra là trong những bước đầu, thật là đáng lo, đáng sợ, không phải không có lúc nào chùn chân. (...) ở đây vấn đề thì rất hấp dẫn, việc làm lại rất khó khăn, cái gì cũng khá mới lạ, chỉ có một cái quen thuộc là phương pháp luận, nhưng các nguyên lý của phương pháp luận ứng dụng vào lịch sử tư tưởng Việt Nam thì sao là đúng, chắc chắn phải vào việc một hồi lâu mới biết rõ được”.

Cứ theo cách đó, sau nhiều năm miệt mài khảo cứu, cuối cùng bộ sách gồm 3 tập “Sự phát triển của tư tưởng Việt Nam” đã ra đời. Đánh giá về bộ công trình đồ sộ này, David G.Marr, một trong những sử gia nổi tiếng thế giới và là chuyên gia hàng đầu về Việt Nam viết: “Trong số các công trình đã xuất bản bằng mọi thứ tiếng trên thế giới thì đó là bộ sử tốt nhất về tư tưởng Việt Nam”. Lời nhận xét trên đây của một sử gia phương Tây uy tín đã đủ nói lên chân giá trị của công trình mà GS Trần Văn Giàu bỏ ra hơn 20 năm để hoàn thành. Cũng với hai bộ công trình này, GS Trần Văn Giàu đã được Nhà nước ta trao tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh đợt I, năm 1996.

Điều tôi muốn nhấn mạnh ở đây là: GS Trần Văn Giàu chưa bao giờ bằng lòng với chính những gì mình đã làm được. Năm 1991, khi thăm lại khoa Lịch sử, ông đã bộc lộ ước muốn viết lại lịch sử Việt Nam, “sao cho mai sau thấy được Cụ Hồ, ông Giáp là những người bằng xương, bằng thịt, sao cho một đứa bé đọc sử Việt Nam, má nó gọi đi ăn cơm, nó phải xin cho nó đọc nốt đoạn này rồi mới đi ăn”. Năm 2003, ông đã ngoài 90 tuổi, khi chúng tôi vào thăm ông, vẫn còn thấy bậc tôn sư của mình miệt mài bên trang bản thảo dở dang. Ai cũng biết ông là bậc thầy đã đào tạo nên những bậc thầy lớn, như Đinh Xuân Lâm, Phan Huy Lê, Hà Văn Tấn, Trần Quốc Vượng, Vũ Dương Ninh, Phan Đại Doãn, Lê Mậu Hãn vv... nhưng phải nói thêm rằng, cũng có không ít người nhờ đọc sách của ông mà nên người, mà trưởng thành trong nghề nghiệp. Ông đã thuộc về hàng những bậc thầy thực xứng đáng được tôn xưng là “vạn thế sư biểu”!
Hà Nội, ngày Đông năm Canh Dần