Không thể có một nền văn hóa bá quyền!

- Trong xu thế toàn cầu hóa hiện nay, Việt Nam cần tạo dựng những nền tảng cơ bản nào để xác lập một nền triết học khai phóng cho sự phát triển văn hóa dân tộc trong những thập niên tới của thế kỷ XXI?

- Người ta bàn nhiều và nói nhiều về toàn cầu hóa như một tất yếu khách quan. Không phủ định xu hướng và thực tại dường như bất khả kháng của các quá trình toàn cầu hóa, song, toàn cầu hóa cần và nên được quan tâm cả từ góc độ chủ quan và khách quan. Toàn cầu hóa là quá trình không phải do các lực lượng nhà nước, mà do các lực lượng thị trường quyết định. Toàn cầu hóa có nghĩa là quá trình nhất thể hóa mọi mặt cuộc sống. Cuộc hội ngộ mới giữa các nước kém phát triển hơn và các nước phát triển hơn, giữa các dân tộc được bảo vệ nhiều hơn và các dân tộc được bảo vệ ít hơn trong không gian thế giới mở cửa đang hình thành đã kéo theo những chấn động và xung đột mới.

Vì vậy, trong trường hợp Việt Nam, triết học cùng với toàn bộ lĩnh vực tri thức nhân văn (văn học, nghệ thuật, tôn giáo…) cần tạo dựng cơ sở, nền tảng tinh thần, văn hóa nhân văn cho một thế giới mới thống nhất trong đa dạng. Hay nói như một chuyên gia là "chúng ta cần phải đồng hành, cộng tác với nhau, các tôn giáo hãy đem tinh thần yêu thương hòa hợp làm như men vùi vào trong những nỗ lực toàn cầu hóa kinh tế của các nhà chính trị, kinh tế, để nhờ đó mà lòng từ bi, bác ái của tôn giáo có thể ra khỏi nhà thờ, nhà chùa, làm cho kinh tế, tài chính cũng có thể lên men tình thương, biến thành những giá trị có lợi cho con người".

- Hiện nay, đối thoại văn hóa là xu thế tất yếu của quá trình phát triển xã hội hiện đại. Quan niệm về sự độc tôn, khép kín của văn hóa hay tinh thần xem văn hóa quốc gia, dân tộc mình là trung tâm, là bá chủ khu vực và thế giới không còn phù hợp nữa. Ông nghĩ gì về điều này?

- Chúng ta đang sống trong thời kỳ quá độ, khi mà kỷ nguyên thống trị của máy móc sắp kết thúc, kỷ nguyên của chủ nghĩa nhân văn giải phóng các tiềm lực sáng tạo, tinh thần của con người đang đến. Do vậy, điều chủ yếu trong cuộc cách mạng chung của nhân loại cuối thể kỷ XX, đầu thế kỷ XXI là phục hồi chủ nghĩa nhân văn, ưu tiên và giải phóng cá nhân sáng tạo. Giống như một bước ngoặt trong quan hệ với giới tự nhiên và trong các lĩnh vực khác của xã hội loài người, cuộc cách mạng thông tin chỉ là các yếu tố cấu thành của bước ngoặt ấy, tăng cường xu hướng cơ bản của nó, là phương tiện để đạt tới mục đích chủ yếu. Do đó, sẽ không thể có sự độc tôn, khép kín, xem văn hóa quốc gia, dân tộc mình là bá chủ khu vực và thế giới một khi sự giải phóng tiềm lực sáng tạo tinh thần của con người lên ngôi.

- Là một nhà nghiên cứu triết học liên văn hóa, ông có đề xuất nào cho viễn cảnh phát triển của văn hóa Việt Nam trong những năm tới, để nền văn hóa của chúng ta vừa có thể dự phần vào cuộc đối thoại, giải quyết những vấn đề chung mà văn hóa toàn nhân loại đang đặt ra, đồng thời vẫn bảo lưu được các giá trị bản sắc truyền thống của dân tộc mình?

- Có thể nhận thấy các tác động kỳ lạ của cuộc cách mạng thông tin trong lĩnh vực nhân văn. Theo tôi, việc sử dụng viễn thông, vô tuyến, internet làm cho các kiệt tác nghệ thuật dân tộc và thế giới dễ dàng đến với mỗi trường học, mỗi gia đình. Giáo dục dựa trên các công nghệ thông tin trở thành giáo dục phổ thông, thường xuyên, từ xa, tốc độ khiến hiệu quả nắm bắt tri thức, thói quen mới của thế hệ mới đang tăng lên gấp nhiều lần. Khả năng phổ biến các chuẩn tắc đạo đức mới cũng trở nên nhẹ nhàng hơn.

Không gian tinh thần toàn cầu, quỹ văn hóa thế giới đang hình thành, thể hiện các giá trị của mỗi dân tộc, mỗi sắc tộc, mỗi tầng lớp xã hội, mỗi nền văn minh và từ đó mỗi người đều có thể khai thác, xuất phát từ nhu cầu và sở thích cá nhân.

Chúng ta cần nhận thức rõ và tận dụng sức mạnh của cách mạng thông tin. Cụ thể, toàn cầu hóa xâm chiếm cả lĩnh vực quan hệ liên quốc gia, thông qua các phương tiện thông tin đại chúng, nó làm cho chính sách của các quốc gia riêng biệt và các liên minh quốc gia trở nên rõ ràng hơn, giảm thiểu khuynh hướng bá quyền trên thế giới. Triết học liên văn hóa giúp ta nhận thức rõ, rằng, sẽ không thể tồn tại một thứ chủ nghĩa bá quyền về văn hóa, và tất cả các quốc gia đều phải chịu sự chi phối của luật pháp quốc tế, cũng như sự ràng buộc giữa các quốc gia với nhau.

Bên cạnh đó, việc bảo vệ bản sắc văn hóa dân tộc cũng phải thực hiện trên cơ sở vừa kế thừa, vừa không ngừng tiếp thu tinh hoa các nền văn hóa trên thế giới. Bởi lẽ "Tinh hoa" theo quan niệm của triết học hiện đại, nó là sự kế thừa chứ không phải là một thứ bất biến.

- Xin chân thành cảm ơn ông!