Khôi phục kênh đào ở Utrecht (Hà Lan): Hình mẫu về tái thiết không gian công cộng đô thị

Đây là giải thưởng vinh danh những dự án tốt nhất nhằm tạo ra, chuyển đổi và khôi phục không gian công cộng ở các thành phố châu Âu.

Kênh thành đường, đường lại thành kênh

Cho đến cuối thế kỷ XIX, kênh đào Catharijnesingel vẫn là một phần của “Keulse vaart”, tuyến đường thủy quan trọng nhất nối Amsterdam và Cologne. Tuy nhiên, sau đó, con kênh nhỏ này đã không còn đáp ứng được nhu cầu di chuyển của những con tàu ngày càng lớn, kết quả là tuyến đường vận chuyển qua kênh phần lớn không còn được sử dụng.

Vào năm 1969, để đáp ứng nhu cầu đi lại tăng cao, một phần của con kênh Catharijnesingel, đoạn chạy qua thành phố cổ Utrecht được đổ bê tông để làm đường ô tô 12 làn. Con kênh có tuổi đời hơn 900 năm trở thành con đường hiện đại, cho phép ô tô tiếp cận dễ dàng hơn với khu mua sắm Utrecht vào những năm 1970.

Tuy nhiên, khi đã đạt được sự phát triển ổn định về kinh tế và nhận thức về tầm quan trọng của môi trường ngày càng được nâng cao, người dân Utrecht lại cảm thấy “nhớ” con kênh trong xanh với những cây cầu và hàng cây thơ mộng bên bờ kênh khi xưa. Những kế hoạch đầu tiên để khôi phục lại kênh đào đã được thực hiện vào những năm 1990. Trong một cuộc trưng cầu dân ý, được thực hiện vào năm 2002 về quy hoạch tổng thể trung tâm thành phố, người dân bỏ phiếu chọn sông nước thay vì đường bê tông.

Theo Ward Rauws, giáo sư về quy hoạch đô thị, các dự án làm đường từng thúc đẩy hoạt động kinh tế ở khu vực trung tâm nhưng những gì mà người ta chú trọng ở trung tâm của một thành phố giờ đã thay đổi. Một con phố lớn không còn là điều được mong chờ nữa. Con đường cao tốc 12 làn được xây dựng từ năm 1969 trên nền của con kênh khi xưa đã được trả lại trạng thái ban đầu, trở thành không gian công cộng tuyệt vời cho người dân thành phố với các hoạt động giải trí, thể thao.

Dự án này được thực hiện theo hai giai đoạn, đã hoàn thành vào năm 2015 và 2020. Việc khôi phục kênh đào Catharijne-singel - dài gần 6km chảy qua trung tâm thành phố - là một phần của một trong những dự án lớn nhất và phức tạp nhất được thực hiện ở Hà Lan: Tái thiết lại đô thị xung quanh nhà ga trung tâm Utrecht.

Xanh hóa thành phố

Ban giám khảo Giải thưởng châu Âu lần thứ XI về Không gian công cộng đô thị năm 2022 - một sáng kiến của Trung tâm Văn hóa đương đại Barcelona (CCCB) - đánh giá: Việc phục hồi lại kênh đào, cũng như sự phục hồi của công viên tuyến tính chạy dọc theo bờ kênh, là một sự can thiệp mẫu mực cho sự tồn tại của các thành phố trong thời đại biến đổi khí hậu. Kênh đào có vai trò quan trọng trong việc xây dựng khả năng phục hồi đô thị trong thành phố; khả năng đối phó với nhiệt độ cực cao, bão và lũ lụt cũng như khả năng phục hồi nước và cây trồng giúp thu giữ carbon và giảm ô nhiễm. Con kênh đã trở thành một nơi được quan tâm, nơi ở cho cư dân thành phố, tạo ra môi trường sống mới cho các sinh vật khác...

Cùng với con kênh, những hoạt động vui chơi, giải trí công cộng được tổ chức trở lại. Con kênh trở thành một không gian kết nối tuyệt vời với rất nhiều chức năng đô thị quan trọng, bao gồm nhà ga, sân khấu nhạc pop, nhà hát và khu vực cây xanh.

Giao thông thành phố cũng được tổ chức lại, theo hướng ưu tiên người đi bộ và người đi xe đạp. Vào năm 2017, thành phố mở công viên xe đạp lớn nhất thế giới, có sức chứa 12.500 chiếc xe đạp bên cạnh ga xe lửa Utrecht. Hiện nay, Utrecht là một trong những thành phố thân thiện với xe đạp nhất trên thế giới. Thành phố có một số sáng kiến nhằm khuyến khích mọi người chia sẻ ô tô, xe đạp và các tài nguyên khác. Trong đó, hệ thống chia sẻ xe đạp với hơn 12.000 xe đủ đáp ứng yêu cầu đi lại của người dân.

Dự án kênh đào ở Utrecht không phải là dự án xanh hóa duy nhất tại Hà Lan. Tại nhiều thành phố trên khắp quốc gia này, khi người dân chọn đi xe đạp thay vì ô tô thì những kênh đào từng bị cống hóa, đường hóa nay được khơi thông trở lại. Việc đưa thêm nhiều nước vào các thành phố trở thành một xu hướng. Nước và kênh đào còn có thể làm giảm cái nóng trong thành phố và đem lại một không gian công cộng đầy sức sống.

Thành phố nhỏ Utrecht ở Hà Lan hiện nay cũng được biết đến với cam kết phát triển bền vững. Thành phố có một số dự án sáng tạo đang được triển khai, thu hút sự quan tâm của thế giới như khu không phát thải và trang trại năng lượng mặt trời nổi. Utrecht cũng là trung tâm của nền kinh tế chia sẻ, với cộng đồng thịnh vượng gồm những người chia sẻ ô tô, xe đạp và các tài nguyên khác. Nhiều nỗ lực tiếp tục được thúc đẩy trong những năm gần đây khi chính quyền thành phố có các kế hoạch rộng lớn hơn nhằm giảm dần ô tô và thúc đẩy cuộc sống lành mạnh.