Khắc sâu lời Bác dạy

Những lời dạy của Bác đối với các nhà báo cách mạng luôn là những bài học quý báu.

“Viết thế nào để cho bất kỳ ai cũng đọc được”

Nhà báo Quang Đạm tên thật là Tạ Quang Đệ (1913 - 1999), sinh ra trong một gia đình Nho học tại huyện Nam Đàn, tỉnh Nghệ An. Khi đến với cách mạng, ông làm công tác mật mã và xây dựng Ban Cơ yếu đầu tiên cho Bộ Tổng Tham mưu.

Con đường đến với báo chí cách mạng của nhà báo Quang Đạm vừa là một sự tình cờ, vừa được sự dìu dắt, chỉ bảo của Tổng Bí thư Trường Chinh, nhà lãnh đạo có đôi mắt tinh tường đã nhận ra một tài năng trẻ. Ít lâu sau đích thân Tổng Bí thư đề nghị với Thường vụ Trung ương Đảng đưa nhà báo Quang Đạm vào Ban Biên tập Báo Sự Thật, dù lúc này ông mới là đảng viên dự bị.

Bài học “vỡ lòng” về nghề báo, nhà báo Quang Đạm học được từ Chủ tịch Hồ Chí Minh. Hồi mới làm Báo Sự Thật, một hôm Quang Đạm được Bác Hồ gọi đến nghe ý kiến của Người để chấp bút một bài báo. Bác Hồ hỏi:

- Chú làm gì? Trước chú có viết báo không?

Nhà báo Quang Đạm thành thật trả lời:

- Thưa Bác, cháu chưa viết báo. Thời trước, cháu là hướng đạo sinh; thời kỳ công tác ở Cục Thông tin Bộ Tổng Tham mưu, cháu chuyên làm mật mã.

Bác bảo:

- Trước chú làm mật mã tức là chú viết một cái gì mà ai không nắm được luật giải mã thì không đọc được. Bây giờ làm Báo Sự Thật, chú phải làm ngược lại. Chú phải viết thế nào để cho bất kỳ ai cũng đọc được.

Ghi nhớ lời dạy của Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhà báo Quang Đạm không ngừng cố gắng, phát huy tinh thần tự học và học hỏi kinh nghiệm viết báo từ đàn anh để về sau, khi công tác tại Báo Nhân Dân, nhiều người coi ông như một cuốn từ điển sống: "Có gì chưa rõ cứ hỏi Quang Đạm". Nguyên Tổng Biên tập Báo Nhân Dân Hồng Hà từng khẳng định nhà báo Quang Đạm là người “có công lớn với Báo Nhân Dân”. Còn nhà báo Phan Quang gọi ông là “cây đại thụ của làng báo chúng ta!”.

“Bác Hồ đi bộ giữa đồng thì có gì mà nói lắm thế?”

Nhà báo Phan Quang (tên khai sinh Phan Quang Diêu) sinh năm 1928 tại Quảng Trị. Ông tham gia cách mạng trước tháng 8-1945, hoạt động báo chí từ năm 1948 (phóng viên Báo Cứu Quốc Liên khu IV) sau chuyển về Báo Nhân Dân. Ông được biết đến với vai trò vừa là nhà báo cách mạng xuất sắc, vừa là nhà văn, dịch giả được người đọc biết đến qua bản dịch tác phẩm đồ sộ “Nghìn lẻ một đêm”.

Trong cuộc đời làm báo của mình, song hành cùng dân tộc trải qua mấy cuộc kháng chiến, nhà báo Phan Quang luôn cảm thấy bản thân may mắn bởi đã nhiều lần được theo chân Bác Hồ để viết tin, bài. Đây là những dấu ấn sâu đậm, niềm vinh dự nhất trong cuộc đời làm báo của ông. Có thể kể đến những lần được theo Bác Hồ đi chúc Tết bà con nhân dân, được chứng kiến hình ảnh một vị lãnh tụ đêm ba mươi Tết đến thăm một gia đình liệt sĩ tập kết tại phố Lò Đúc (Hà Nội); hay được chứng kiến nét mặt nghiêm nghị của Người trách các đồng chí cận vệ: “Ra ngày đầu năm mà các chú định không cho đồng bào đi lại chúc Tết nhau đấy sao?” khi Bác đến thăm một gia đình từng che chở cho Người tại thôn Phú Thượng hồi tháng 8-1945. Rồi những bài học Bác dạy cán bộ để gần công nhân, gần dân hơn, bớt thói quan liêu, bề trên khi Người đến thăm công trường xây dựng nhà máy cơ khí, Bác đã nắm chiếc cà vạt đẹp của một cán bộ công trường và nghiêm khắc nói: “Chú ăn mặc thế này, làm sao gần gũi công nhân”...

Năm 1958, Bác Hồ về thăm công trình thủy lợi của tỉnh Hưng Yên, sau khi khích lệ tinh thần của bà con, Người cũng phê bình lãnh đạo huyện bằng những câu nhẹ nhàng nhưng rất thấm thía: “Tay chú sạch quá!”, “Sao chú đứng thọc tay vào túi thế này? Cụ già 82 tuổi còn tham gia làm thủy lợi cơ mà”... Chuyến đi đã để lại bài học sâu sắc cho phóng viên Phan Quang, người được đi theo để viết bài tường thuật.

Trong cuốn sách “Bác Hồ, người có nhiều duyên nợ với báo chí”, nhà báo Phan Quang kể lại, sau khi đọc bài tường thuật, Bác đã cho gọi ông lên Phủ Chủ tịch. “Khi tôi bước vào phòng, Bác đang làm việc. Ngước mắt thấy tôi đứng chắp tay trước mặt, Bác hỏi hiền từ: “Chú Quang đấy à? Bác đã đọc bài của chú. Chú viết như thế là được. Nhưng Bác hỏi chú: Chú viết Hồ Chủ tịch đi bộ mấy cây số liền giữa cánh đồng (Chi tiết này tôi tâm đắc lắm, nhắc đến hai lần trong bài). Vậy là từ xưa tới nay Bác Hồ không đi bộ bao giờ à? Rồi hơi cao giọng, Bác nói gần như gắt: “Bác Hồ đi bộ giữa cánh đồng, thì có gì mà nói lắm thế?”".

Mỗi cử chỉ, lời nói của Bác đều thấm đượm đức tính khiêm nhường, nhân văn sâu sắc. Đó là những vẻ đẹp cốt cách tỏa ra từ vị lãnh tụ kính yêu, soi rọi cho các nhà báo học tập và làm theo, để giữ cho “ngòi bút sắc” và “tấm lòng trong”.

“Sao chú cắt bài của Bác?”

Trong cuộc đời làm báo của mình, có một bài học về nghề mà nhà báo Trần Kiên (1927 - 2023), nguyên Phó Tổng Biên tập Báo Nhân Dân ghi nhớ suốt đời, đó chính là dám “cắt bài của Bác”.

Năm 1960, Bác Hồ sang thăm, làm việc tại Liên Xô và có bài viết “Tôi là học trò nhỏ của nhà văn Tôn-xtôi vĩ đại” (nhân kỷ niệm 50 năm ngày mất của Lép Tôn-xtôi) trên Báo Văn học Xô-viết. Nhà báo Trần Kiên khi đó là phóng viên thường trú Báo Nhân Dân và Thông tấn xã Việt Nam tại Liên Xô (từ năm 1958 đến 1963) đọc được tin này bèn đi mua tờ báo rồi nhờ một người bạn Nga dịch giúp sang tiếng Pháp. Vì Trần Kiên giỏi tiếng Pháp nhưng tiếng Nga chỉ bập bõm, do vậy nên khi người bạn Nga dịch giúp thì ông không thể hiệu đính được mà chỉ biết dịch từ tiếng Pháp sang tiếng Việt. Sau đó, ông gửi bài về Báo Nhân Dân đăng ngay với tiêu đề “Hồ Chủ tịch viết về đại văn hào L.N. Tôn-xtôi”.

Mấy ngày sau Bác Hồ đến thăm Đại sứ quán Việt Nam tại Liên Xô. Sau khi thăm hỏi mọi người, Bác nghiêm túc hỏi nhà báo Trần Kiên về việc sao lại cắt bài của Bác. Trần Kiên nhận lỗi với Bác, hứa sẽ kiểm tra lại và báo cáo với Bác về việc này. Quả thật, sau khi kiểm tra lại, nhà báo Trần Kiên bàng hoàng phát hiện: Đúng là bản dịch từ tiếng Nga sang tiếng Pháp đã bị bỏ sót một câu, nên bản tiếng Việt cũng sót một câu, theo trí nhớ của ông thì câu này khá quan trọng, đại ý là thể hiện quan hệ của Bác đối với Báo Nhân đạo của Pháp, thứ nữa khẳng định Bác là người công nhân Việt Nam đầu tiên viết phóng sự bằng tiếng Pháp.

Từ câu chuyện này, nhà báo Trần Kiên rút ra được nhiều bài học quý giá về nghề báo, giúp ông ngày càng trưởng thành và gặt hái được nhiều thành công hơn sau này.

Là người sáng lập nền báo chí cách mạng Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn yêu cầu và nhắc nhở các nhà báo của chúng ta trong việc dùng ngòi bút của mình để phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân. Mỗi câu, mỗi chữ phải làm sao cho ngắn gọn, dễ hiểu, tuy nhiên phải thật nghiêm túc, cẩn trọng. Đó vẫn là bài học còn nguyên giá trị cho những người làm báo hôm nay.