Hội nghị Thượng đỉnh Trung Quốc - Trung Á 2025:Bước chuyển trong cấu trúc chiến lược khu vực

Thông qua hội nghị, Trung Quốc gửi đi thông điệp rằng, nước này đủ khả năng trở thành đối tác ưu tiên hàng đầu trong hợp tác phát triển.

Khu vực Trung Á gồm các nước Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan, Uzbekistan từ lâu đã được coi là có mối quan hệ mật thiết với các cường quốc xung quanh bởi vị trí địa lý chiến lược nằm giữa Trung Quốc, Nga, Iran và châu Âu cùng nguồn tài nguyên dồi dào, nhất là dầu mỏ và khí đốt. Ngoài ra, Trung Á còn có các nguồn năng lượng khác như than đá, năng lượng mặt trời, gió... và không bao giờ thiếu thị trường xuất khẩu do các quốc gia láng giềng chính là những khách hàng tiêu thụ hàng đầu thế giới. Riêng Trung Quốc từng nhập khẩu 30% lượng khí đốt tự nhiên thông qua tuyến đường ống Trung Quốc - Trung Á. Người dân ở Bắc Kinh, Thượng Hải và các thành phố khác đã sử dụng khí đốt tự nhiên từ Turkmenistan. Trung Quốc cũng là đối tác thương mại và đầu tư lớn nhất của các nước Trung Á.

Trong số 5 quốc gia Trung Á, Kazakhstan, Kyrgyzstan và Tajikistan có chung đường biên giới với Trung Quốc kéo dài tới 3.000km. Do đó, sự ổn định ở Trung Á là rất quan trọng để duy trì sự phát triển của Trung Quốc, đặc biệt là ở khu vực Tây Bắc nước này.

Hội nghị Thượng đỉnh lần này cho thấy một thực tế rằng, Trung Quốc đang từng bước khẳng định vai trò trung tâm thông qua mô hình hợp tác “Trung Quốc + Trung Á”. Qua đó thay thế dần các khuôn khổ đa phương truyền thống như Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO), vốn có sự tham gia của Nga và nhiều quốc gia khác.

Hiểu một cách cụ thể hơn, Hội nghị Thượng đỉnh Trung Quốc - Trung Á phản ánh một mô hình ngoại giao đa phương quy mô nhỏ mà Bắc Kinh đang theo đuổi, nhấn mạnh vào sự tập trung và chuyên biệt, ít bị cản trở bởi các yếu tố bên ngoài. Thay vì phụ thuộc vào các tổ chức đa phương lớn vốn có nhiều ràng buộc và cạnh tranh lợi ích, Trung Quốc lựa chọn cơ chế hợp tác “1+5”, hiệu quả và dễ kiểm soát hơn. Điều này cho phép Trung Quốc chủ động định hình chương trình nghị sự, đồng thời tăng cường vị thế địa chính trị trong khu vực Á - Âu mà không đối đầu trực tiếp với Nga hay Mỹ.

Phát biểu tại hội nghị, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình lần đầu tiên đề xuất “Tinh thần Trung Quốc - Trung Á” dựa trên nguyên tắc tôn trọng, tin tưởng, hỗ trợ lẫn nhau và cùng theo đuổi hiện đại hóa thông qua phát triển chất lượng cao. Điều này không chỉ có ý nghĩa trong việc thúc đẩy hợp tác thực chất giữa Trung Quốc và các nước Trung Á, mà còn mở ra một con đường để các quốc gia dù có thể chế chính trị, quy mô kinh tế, nguồn lực và văn hóa xã hội khác nhau có thể đạt được quan hệ láng giềng lâu dài, cùng có lợi. Trung Quốc cùng Kazakhstan, Kyrgyzstan, Tajikistan, Turkmenistan, Uzbekistan đã ký kết hiệp ước láng giềng hữu nghị, hợp tác lâu dài và ra Tuyên bố chung Astana.

Theo các nhà bình luận, hội nghị là cơ hội để Trung Quốc tái khẳng định tầm nhìn chiến lược của Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) tại Trung Á, nơi được xem là “mắt xích” trọng yếu trên tuyến Con đường Tơ lụa mới. Các dự án hạ tầng quy mô lớn như đường sắt Trung Quốc - Kyrgyzstan - Uzbekistan, đường ống dẫn năng lượng xuyên biên giới, cùng các hành lang kinh tế đang được đẩy mạnh. Thông qua hội nghị, Trung Quốc không chỉ củng cố lòng tin chiến lược với các nước Trung Á, mà còn mở rộng ảnh hưởng bằng các cam kết về hỗ trợ kỹ thuật số, chuyển giao công nghệ, giáo dục và an ninh phi truyền thống.

Một điểm nhấn của hội nghị là sự thống nhất trong việc bảo vệ ổn định chính trị và chủ quyền quốc gia, điều mà cả Trung Quốc và các nước Trung Á đều đặc biệt quan tâm trong bối cảnh chủ nghĩa ly khai, khủng bố và chủ nghĩa cực đoan tôn giáo vẫn là mối đe dọa hiện hữu. Trung Quốc đã cam kết hỗ trợ đào tạo nhân lực, chia sẻ thông tin tình báo và tăng cường hợp tác an ninh mạng. Điều này không chỉ giúp các nước Trung Á cải thiện năng lực phòng vệ, mà còn củng cố vai trò của Bắc Kinh như một nhà “bảo trợ an ninh mềm” trong khu vực.

Hội nghị Thượng đỉnh Trung Quốc - Trung Á không đơn thuần là một sự kiện ngoại giao, mà còn là dấu hiệu của sự thay đổi trong cấu trúc quyền lực. Với các cam kết sâu rộng và định hướng phát triển bền vững, hội nghị mở ra một giai đoạn hợp tác mới, theo đó, Trung Quốc ngày càng giữ vai trò trung tâm trong kiến tạo trật tự khu vực và thúc đẩy kết nối Á - Âu trong thế kỷ 21.