Hà Nội từng bước hạn chế tiến tới cấm xe máy:Thúc đẩy sử dụng xe điện và giao thông công cộng

Đây là định hướng đột phá, phù hợp với xu thế phát triển đô thị xanh, hiện đại, nhưng đặt ra không ít thách thức về hạ tầng cũng như thói quen của người dân...

Từ phương tiện “quốc dân” thành vật cản phát triển

Xe máy có vai trò quan trọng trong đời sống đô thị Việt Nam suốt hàng thập kỷ qua. Tại thành phố Hà Nội, xe máy là phương tiện giao thông chính của phần lớn người dân, đặc biệt là tầng lớp lao động, sinh viên và những người sống ở khu vực chưa được phục vụ tốt bởi hệ thống xe buýt hay đường sắt đô thị. Tuy nhiên, mật độ xe máy quá cao, ước tính xấp xỉ 7 triệu chiếc, đang gây áp lực khổng lồ lên hệ thống hạ tầng giao thông vốn đã quá tải và cảnh quan đô thị của Thủ đô. Mặt khác, lượng khí thải từ động cơ đốt trong góp phần không nhỏ vào tình trạng ô nhiễm không khí.

Trong bối cảnh đó, việc từng bước hạn chế và tiến tới cấm xe máy tại khu vực trung tâm không chỉ là một biện pháp điều tiết giao thông, mà còn là bước đi cần thiết để cải thiện môi trường sống và thúc đẩy quá trình đô thị hóa bền vững.

Ủy viên Trung ương Đảng, Phó Bí thư Thành ủy, Chủ tịch UBND thành phố Hà Nội Trần Sỹ Thanh trong cuộc họp với Hiệp hội các nhà sản xuất xe máy Việt Nam (VAMM) vào ngày 9-6 mới đây đã nêu rõ, Việt Nam, đặc biệt là các đô thị lớn, đang phải đối mặt với nhiều vấn đề do xe máy mang lại, mặc dù phương tiện này mang lại tiện lợi cho người dân. Vì vậy, ngày 4-7-2017, HĐND thành phố đã ban hành Nghị quyết số 04/2017/NQ-HĐND về việc thông qua Đề án “Tăng cường quản lý phương tiện giao thông đường bộ nhằm giảm ùn tắc giao thông và ô nhiễm môi trường trên địa bàn thành phố Hà Nội, giai đoạn 2017-2020 tầm nhìn đến năm 2030”.

Chủ tịch UBND thành phố cũng nhấn mạnh, Hà Nội sẽ tiếp tục triển khai kế hoạch này tại 4 quận nội đô với các bước tiến hành cụ thể được cân nhắc kỹ lưỡng. Dĩ nhiên, cấm xe máy nhưng không có phương tiện thay thế hiệu quả thì không khác nào “rút thang” giữa chừng. Do đó, phát triển hệ thống giao thông công cộng, đặc biệt là xe buýt chất lượng cao, tàu điện... phải là trụ cột trong lộ trình này.

Theo Chủ tịch UBND thành phố Trần Sỹ Thanh, lộ trình giai đoạn 2030-2035, thành phố sẽ xây dựng khoảng 10 tuyến đường sắt đô thị. Hà Nội cũng đã ban hành Kế hoạch số 149/KH-UBND ngày 28-5-2025 về triển khai Đề án phát triển hệ thống giao thông vận tải công cộng bằng xe buýt sử dụng điện, năng lượng xanh.

Thực tế, nhiều quốc gia từng đối mặt với tình trạng xe máy tràn ngập đường phố như Việt Nam hiện nay. Tuy nhiên, nhờ các chính sách mạnh tay và đồng bộ, một số nơi đã từng bước giảm phụ thuộc vào xe máy, chuyển sang hệ thống giao thông công cộng và phương tiện xanh hiệu quả hơn. Ví dụ, tại Bắc Kinh (Trung Quốc), chính quyền bắt đầu siết chặt việc sử dụng xe máy từ những năm 1990. Ban đầu là cấm xe máy lưu thông trong khu vực trung tâm thành phố, sau đó mở rộng ra các quận nội đô. Để hỗ trợ chuyển đổi, Bắc Kinh phát triển mạnh hệ thống xe buýt, tàu điện ngầm, cùng với chính sách trợ giá và mở rộng kết nối liên quận.

Tương tự là Đài Loan (Trung Quốc), nơi từng được mệnh danh là “thiên đường xe máy”, cũng đang chuyển mình mạnh mẽ. Thay vì cấm hoàn toàn, cơ quan quản lý áp dụng biện pháp mềm hơn là thúc đẩy xe máy điện thay thế xe xăng, đi kèm với các khoản trợ cấp mua xe và chính sách đổi xe cũ lấy xe mới.

Châu Âu và một số nước phát triển khác như Nhật Bản từ lâu đã không phổ biến xe máy nhờ vào hệ thống giao thông công cộng phát triển. Tuy nhiên, những khu vực này vẫn có biện pháp hạn chế. Ở các đô thị lớn như Tokyo hay Osaka (Nhật Bản), sở hữu và sử dụng xe máy bị hạn chế một cách tự nhiên bởi các yếu tố: Giá đỗ xe cao, quy định nghiêm ngặt, đi lại bằng tàu điện thuận tiện...

Cần sớm hóa giải những rào cản

Bên cạnh phương tiện giao thông công cộng, một trong những giải pháp được thành phố Hà Nội đặt ra song song với việc cấm xe máy là khuyến khích người dân chuyển sang sử dụng phương tiện điện, đặc biệt là xe máy điện và xe đạp điện.

Đây là hướng đi có nhiều tiềm năng, nhất là khi HĐND thành phố đã thông qua Nghị quyết Quy định thực hiện vùng phát thải thấp trên địa bàn. Xe điện hai bánh không phát thải tại chỗ, vận hành êm ái, chi phí sử dụng thấp hơn so với xe xăng, phù hợp với điều kiện đô thị chật hẹp và khoảng cách di chuyển ngắn. Bước đệm này có thuận lợi, khi không chỉ các doanh nghiệp trong nước như VinFast mà thậm chí Honda, Yamaha... đều đã có các dòng xe điện hai bánh với giá thành linh hoạt và chất lượng tốt dành cho thị trường Việt Nam.

Tuy vậy, rào cản lớn nhất hiện nay là tuổi thọ pin và hệ thống trạm sạc vẫn còn hạn chế. Điều này đòi hỏi thành phố cần nhanh chóng phát triển mạng lưới trạm sạc phủ khắp các khu dân cư, một nhiệm vụ không hề đơn giản cả về ngân sách lẫn quy hoạch. Một vấn đề nữa là làm thế nào thay đổi tư duy và hành vi của người dùng. Với nhiều người, đặc biệt là ở tầng lớp thu nhập trung bình và thấp, chiếc xe máy là phương tiện thiết yếu để di chuyển làm việc, mưu sinh.

Cũng theo các chuyên gia giao thông, chính sách cấm xe máy nếu triển khai thiếu linh hoạt, không có lộ trình hợp lý và các hỗ trợ đi kèm có thể dẫn đến phản ứng tiêu cực...

Việc Hà Nội tiến tới cấm xe máy rõ ràng là một bước chuyển mang tính lịch sử trong quá trình xây dựng thành phố hiện đại, văn minh và bền vững. Nếu không quyết tâm thì không biết khi nào Hà Nội mới phát triển đô thị văn minh, sạch đẹp được như các thành phố lớn trên thế giới.