Theo phong tục truyền thống, thời điểm chuyển giao giữa năm cũ và năm mới, các gia đình sẽ bày lễ cúng giao thừa, tiễn thần Hành khiển năm cũ về trời, đón thần Hành khiển năm mới cai quản hạ giới.
Nghi thức cúng giao thừa và giờ cúng giao thừa
Cúng giao thừa là nghi lễ quan trọng trong dịp Tết Nguyên đán. Dân gian cho rằng, trong chu kỳ 12 năm tương ứng với 12 con giáp thì mỗi năm có một vị thần cai quản gọi là Đương niên Thái Tuế.
Vị thần này sẽ điều hành, cai quản toàn bộ các vấn đề trong năm đó. Kết thúc một năm, vị thần sẽ trao (giao) lại quyền điều hành cho vị thần của năm mới. Vị thần Đương niên Thái Tuế của năm mới sẽ nhận lấy (trong tiếng Hán, "thừa" có nghĩa là nhận lấy) quyền cai quản để tiếp tục điều hành năm mới.
Phong tục dân gian sẽ chọn thời khắc lúc 0h đêm để bày lễ ngoài trời tiễn đưa vị Đương niên Thái Tuế của năm cũ và đón vị Đương niên Thái Tuế của năm mới. Thời khắc này, gia chủ sẽ cầu mong cho gia đình một năm mọi sự tốt đẹp, trời yên biển lặng, bốn phương thanh bình.
Trên mâm cúng giao thừa, các gia đình thường chuẩn bị một con gà trống luộc, một đĩa xôi. Theo quan niệm dân gian, gà trống là con vật có thể gọi mặt trời lên. Trong khoảnh khắc quan trọng để chuyển giao năm cũ và năm mới, tiếng gà gáy cũng trở nên thiêng liêng, có ý nghĩa làm bừng lên ánh dương, mang đến sinh khí.
Ngoài ra, quan niệm dân gian cho rằng, trong thời điểm bàn giao, các vị thần không có thời gian nên thường rất vội vã. Cúng xôi và thịt gà sẽ phù hợp vì các vị thần có thể vừa ăn vừa xử lý công việc hoặc gói mang theo để ăn trên đường trở về trời.
Gợi ý về mâm lễ cúng giao thừa, nhà nghiên cứu Phạm Đình Hải, Liên hiệp Các tổ chức hữu nghị Việt Nam cho rằng, các gia đình không cần chuẩn bị quá cầu kỳ.
Mâm cúng giao thừa có thể là các vật phẩm đã chuẩn bị cho ngày Tết như xôi, thịt gà, giò chả, bánh chưng, gạo muối, hoa quả, bánh kẹo, rượu nước, trầu cau, vàng mã... Mâm lễ vật cúng giao thừa ngoài trời (nếu có) cũng chuẩn bị tương tự.
Cũng theo nhà nghiên cứu này, thời gian chuyển giao giữa năm cũ và năm mới kéo dài trong khoảng một canh giờ, nhưng thời điểm làm mốc là lúc 0h. Vì vậy, các gia đình có thể thực hiện nghi lễ cúng giao thừa từ khoảng 23h ngày 30 Tết và hạ lễ, hóa vàng trước 1h ngày mùng 1.
Bài văn cúng giao thừa đầy đủ
Bài khấn nôm cúng giao thừa theo Nhà Xuất bản Xây dựng
Nam mô A Di Đà Phật (3 lần)
Kính lạy:
Đức Đương Lai hạ sinh Di Lặc Tôn Phật; Hoàng Thiên Hậu Thổ Chư Vị Tôn Thần; Ngài Cựu niên Trịnh Vương Hành khiển, Thạch Tinh hành binh chi thần, Liễu Tào phán quan; Ngài Tân niên Sở Vương Hành khiển, Hoa Tinh hành binh chi thần, Biểu Tào phán quan;
Ngài bản cảnh Thành hoàng chư vị Đại Vương; các ngài bản xứ thần linh Thổ Địa, ngài định phúc Táo Quân; các ngài địa chủ long mạch tôn thần và tất cả các thần linh cai quản trong khu vực.
Nay là giờ phút giao thừa năm Quý Mão sang năm Giáp Thìn
Chúng con là:
Ngụ tại:
Phút thiêng liêng giao thừa vừa tới, năm cũ qua đi, đón mừng năm mới, Tam Dương khai thái, vạn tượng canh tân. Nay Ngài Thái tuế chí đức Tôn Thần trên vâng mệnh Thượng Đế, giám sát vạn dân, dưới bảo hộ sinh linh, tảo trừ yêu nghiệt.
Quan cũ về chầu cửa khuyết, lưu phúc, lưu ân. Quan mới xuống thay thế, thể đức hiếu sinh, ban tài tiếp lộc. Nhân buổi tân xuân, chúng con thành tâm sửa biện hương hoa vật phẩm nghi lễ cúng trần, dâng lên trước án. Cúng dâng Phật Thánh, dâng hiền tôn thần, đốt nén tâm hương, dốc lòng bái thỉnh.
Chúng con thành khẩn kính mời:
Ngài Cựu niên Trịnh Vương Hành khiển, Thạch Tinh hành binh chi thần, Liễu Tào phán quan.
Ngài Tân niên Sở Vương Hành khiển, Hoa Tinh hành binh chi thần, Biểu Tào phán quan.
Ngài bản cảnh Thành hoàng chư vị đại vương.
Ngài bản xứ thần linh Thổ Địa, ngài định phúc Táo Quân
Các ngài địa chủ long mạch tôn thần và tất cả các thần linh cai quản trong khu vực này.
Cúi xin giáng lâm trước án, thụ hưởng lễ vật.
Nguyện cho chúng con: Minh niên khang thái, trú dạ cát tường; độ cho chúng con mọi duyên thuận lợi, công việc hanh thông, nhân khang vật thịnh, người người được chữ bình an, tháng ngày được hưởng phần lợi lộc; âm phù - dương trợ, sở cầu như ý, sở nguyện tòng tâm; bốn mùa không hạn ách nào xâm phạm, tám tiết có điểm lành tiếp ứng.
Giãi tấm lòng thành, cúi xin chứng giám.
(*) Không sao chép dưới mọi hình thức khi chưa có sự đồng ý bằng văn bản của Báo Hànộimới.