Giáo dục ý thức bảo tồn di sản

Xót xa câu chuyện bảo tồn

Giá trị của nhà Lang, ngôi nhà quan trọng nhất đối với dân tộc Mường không chỉ về kiến trúc, mà còn về ý nghĩa của nó trong đời sống tâm linh, văn hóa và sinh hoạt hằng ngày của người Mường. Tiếc thay, ngôi nhà Lang hơn trăm tuổi tại Bảo tàng Không gian văn hóa Mường (Hòa Bình) - một trong những ngôi nhà Lang cuối cùng "đủ sức" phản ánh văn hóa Mường - đã bị thiêu rụi vào những ngày cuối năm 2013 do sự thiếu ý thức của người tham quan bảo tàng.

Nhắc lại chuyện buồn nói trên, Giám đốc Bảo tàng Không gian văn hóa Mường Vũ Đức Hiếu (bảo tàng tư nhân) không giấu nổi sự chua xót. Ông cho biết vẫn đang chờ kết luận cuối cùng của cơ quan điều tra về vụ việc, bởi khi đó mới có cơ sở để kiện đòi bồi thường. "Tôi rất muốn được kể tiếp câu chuyện về ngôi nhà Lang, về những con người sinh sống bên trong nó và cả những nền nếp sinh hoạt, tín ngưỡng của người Mường. Nhưng với sức của mình tôi, thì đúng là lực bất tòng tâm", ông Vũ Đức Hiếu nói.

Quả thực, nghi vấn về chuyện một nhóm người tự ý lấy ngô nướng ở nhà Lang, bất cẩn gây cháy khiến người trong cuộc không khỏi bức xúc về ý thức bảo tồn di sản. Nhà phê bình mỹ thuật Phan Cẩm Thượng nhấn mạnh: "Các di tích lâu năm, càng có giá trị càng rất khó để bảo tồn. Nhưng, với di sản văn hóa, nếu không được gìn giữ thì một khi đã mất là vĩnh viễn. Vì vậy, rất cần đánh thức ý thức của người dân và cả nhà quản lý trong việc bảo tồn di sản". Còn họa sĩ Thành Chương cho biết: "Nhà sàn ở Phủ Thành Chương từng bị cháy, cũng do sự thiếu ý thức của người tham quan. Ngay 2-3 tháng sau là tôi làm lại, vì nhà của tôi thuộc loại bình thường. Nhưng ngôi nhà Lang hơn trăm năm tuổi của Bảo tàng Không gian văn hóa Mường lại là chuyện hoàn toàn khác. Mất đi một di sản như thế là vô cùng đau xót". Họa sĩ Thành Chương nói thêm: "Việc nhà Lang bị cháy, với tôi là một cú sốc lớn bởi đó là điểm đến cuốn hút, có giá trị nhất của Bảo tàng Không gian văn hóa Mường. Là người làm nghề, tôi hiểu rõ để có được những thứ trưng bày ở nhà Lang không hề đơn giản, biết bao là công sức, cặm cụi, xả thân, trong khi kinh phí cho việc bảo tồn giá trị văn hóa rất thiếu thốn. Đây không phải là chuyện của một cá nhân, mà là câu chuyện về bảo tồn văn hóa".

Cần sự chung tay

Với mong muốn hồi sinh ngôi nhà Lang quý hiếm gắn liền với văn hóa Mường, cũng là để chia sẻ với Giám đốc Vũ Đức Hiếu, nhiều đồng nghiệp trong giới văn nghệ sĩ đang nỗ lực góp sức hiện thực hóa giấc mơ phục dựng nhà Lang. Tối thứ bảy, ngày 9-5 vừa qua, một chương trình triển lãm sắp đặt, trình diễn thời trang mang tên "Giai điệu núi đồi" đã được tổ chức tại Hà Nội. Đó được coi là sự kiện mở màn cho chuỗi sự kiện văn hóa, trình diễn, triển lãm nghệ thuật của cộng đồng nghệ sĩ nhằm gây quỹ phục dựng nhà Lang. Hiện tại, nhóm gây quỹ cộng đồng Betado (trang web betado.com) đã mở chiến dịch gây quỹ bảo tồn với hy vọng có thể huy động khoản kinh phí từ 500 triệu đồng trở lên để phục vụ cho mục tiêu phục dựng nhà Lang. Sắp tới, họa sĩ Thành Chương và một số họa sĩ, nhiếp ảnh gia sẽ ủng hộ tác phẩm để tham gia các hoạt động gây quỹ như tổ chức triển lãm, bán đấu giá tranh, ảnh…

Vượt lên câu chuyện về cuộc phát động gây quỹ phục dựng nhà Lang, giới văn nghệ sĩ mong muốn đánh thức sự quan tâm của cộng đồng đối với công tác bảo tồn di sản văn hóa dân tộc. Một nhà sử học cho biết: "Đây không còn là chuyện của một cá nhân. Bảo tàng tư nhân đang ngày càng khẳng định vai trò của nó trong việc bảo tồn văn hóa vùng, miền, nếu mỗi vùng đều có bảo tàng thì sẽ tạo cơ sở phát triển văn hóa tốt hơn rất nhiều. Chúng ta cần có sự chung tay, chia sẻ để làm nên những điều tốt đẹp. Bản thân việc phục dựng kết cấu kiến trúc của nhà Lang không phải là vấn đề lớn. Điều cần hơn, đó là "phục dựng hồn cốt" của ngôi nhà Lang".

Rất khó để có ngôi nhà nguyên mẫu như nhà cũ, nhưng chúng ta có nhiều cách phục dựng nhà Lang để công chúng có cơ hội tham quan, chiêm ngưỡng, hiểu về văn hóa Mường, cuộc sống tâm linh và cuộc sống xã hội người Mường. Đã có nhiều ý tưởng được đưa ra, nhưng hầu hết các ý kiến đều ủng hộ việc phục dựng nhà Lang trên cơ sở những gì còn sót lại ở nền cũ. PGS.TS Nguyễn Văn Huy nói thêm về chuyện này: "Chúng ta có thể làm cho ngôi nhà Lang thêm sống động bằng việc số hóa hình ảnh, tư liệu, từ quá khứ đến hiện tại. Trong dòng chảy của thời gian và không gian văn hóa, câu chuyện về đám cháy, về quá trình chung tay phục dựng ngôi nhà có giá trị giáo dục ý thức cộng đồng. Vượt lên câu chuyện phục hồi lại một ngôi nhà, quá trình hồi sinh nhà Lang chính là tiếng chuông ngân lên để cộng đồng chung tay, chung sức trong giữ gìn và bảo tồn di sản văn hóa vật thể và phi vật thể nói chung"...