Giảm thiệt hại úng ngập lưu vực sông Bùi: Đề xuất nhiều giải pháp khả thi

Thông tin rõ hơn về những giải pháp này, phóng viên Báo Hànộimới đã có cuộc trao đổi với Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Nam Sách - Chủ nhiệm đề tài nêu trên.

- Ông đánh giá như thế nào về tình trạng ngập lụt trên lưu vực sông Bùi những năm gần đây?

- Lưu vực sông Bùi và vùng phụ cận bao gồm các huyện, thị xã: Sơn Tây, Ba Vì, Phúc Thọ, Thạch Thất, Quốc Oai, Chương Mỹ, Mỹ Đức (thành phố Hà Nội) và huyện Lương Sơn (tỉnh Hòa Bình); trong đó khu vực chịu ngập lụt, úng nghiêm trọng là phía hữu Bùi của huyện Chương Mỹ và phía hữu sông Tích của huyện Quốc Oai.

Trong những năm gần đây, khu vực này đã 3 lần xảy ra ngập lụt nghiêm trọng vào các năm 2008, 2017, 2018, thiệt hại lớn về tài sản, ảnh hưởng đời sống, sinh hoạt và môi trường sống của người dân trong lưu vực. Đặc biệt năm 2018, người dân nơi đây từng phải hứng chịu ngập lụt tới hơn 20 ngày.

- Vậy nguyên nhân nào gây ra tình trạng ngập lụt, thưa ông?

- Có nhiều nguyên nhân nhưng chủ yếu do yếu tố bất lợi về địa hình, tác động của biến đổi khí hậu. Ngoài ra, khả năng chống lũ của một số tuyến đê trong lưu vực còn hạn chế; trong đó, tuyến đê hữu Bùi chưa liền tuyến, thiếu cao trình chống lũ so với quy hoạch từ 1,5 đến 2,5m; chưa có giải pháp ngăn lũ rừng ngang từ sườn núi phía Tây đổ về. Thêm nữa, nhiều công trình tiêu úng của các huyện Chương Mỹ và Quốc Oai đã xuống cấp, chưa đáp ứng hệ số tiêu ngày càng lớn...

Thực tế đã có khá nhiều đề tài, dự án nghiên cứu về lũ trên lưu vực sông Bùi. Kết quả những nghiên cứu này đã đề xuất cải tạo, nâng cấp các tuyến đê tả Bùi, hữu Bùi, góp phần nâng cao mức bảo đảm phòng, chống lũ cho lưu vực. Tuy nhiên, các giải pháp được thực hiện còn mang tính cục bộ, chưa giải quyết triệt để tình trạng ngập lụt, úng.

Nói cách khác, ngập lụt trên lưu vực sông Bùi là vấn đề phức tạp, vừa có nguyên nhân lũ trên sông lớn tràn vào trong đồng, vừa có nguyên nhân từ lũ núi (lũ rừng ngang) chảy tràn qua lưu vực. Bên cạnh đó, lưu vực này còn làm nhiệm vụ tiếp nhận việc chuyển lũ từ sông Hồng vào sông Đáy.

Do đó, giải pháp phòng, chống lũ cho lưu vực sông Bùi cần được tiếp cận theo hướng tổng hợp. Ngoài ra, một số giải pháp công trình như điều tiết hồ chứa để cắt lũ, xây dựng các hồ điều hòa trữ nước cũng chưa được xem xét trong các nghiên cứu đã có. Với đặc điểm phân bố dân cư phân tán trên khu vực hữu Tích, hữu Bùi, không thể bảo vệ triệt để các khu dân cư bằng giải pháp công trình. Một số khu vực dân cư cần phải di dời để giảm thiểu rủi ro về ngập lũ. Giải pháp này chưa được đề cập đến trong các đề tài và dự án đã thực hiện..

- Được biết, đề tài nghiên cứu giải pháp phòng, chống ngập lụt, úng cho lưu vực sông Bùi và phụ cận của ông và các cộng sự thuộc Viện Quy hoạch thủy lợi vừa được Bộ Khoa học và Công nghệ đánh giá cao và nghiệm thu. Trong đề tài này đã đề xuất giải pháp nào để giảm thiệt hại do lũ lụt, úng ngập gây ra cho lưu vực sông Bùi và vùng phụ cận?

- Trên cơ sở rà soát, đánh giá kế thừa kết quả nghiên cứu trước đây và triển khai đầy đủ phương pháp nghiên cứu, chúng tôi đã đưa ra các nhóm giải pháp chính, bao gồm: Cải tạo lòng dẫn sông Tích, sông Bùi, sông Đáy; nâng cấp, xây dựng mới các hồ chứa nước; xây dựng các tuyến kênh cách ly lũ núi; nâng cấp, xây dựng mới các tuyến đê, trạm bơm tiêu, hồ điều hòa và di dân vùng dễ sạt lở, ngập lũ...

Đề tài đề xuất các cấp, ngành thay đổi cách tiếp cận về phòng, chống lũ từ giải pháp “cứng” sang “mềm”; từ ưu tiên công trình sang phi công trình; từ việc chống lũ, loại bỏ lũ sang chấp nhận sự xuất hiện lũ và thực hiện các giải pháp giảm nhẹ. Chúng tôi cũng đề xuất các cấp, ngành không quy hoạch phát triển các khu đô thị, dân cư, công nghiệp, chăn nuôi tập trung ở khu vực có nguy cơ ngập, lũ; chấp nhận sự xuất hiện của lũ và chuẩn bị các vật tư, phương tiện để ứng phó khi có lũ; chuyển đổi mô hình sản xuất ở khu vực ngập, lũ sang nuôi trồng thủy sản...

- Đề tài có tham vấn người dân, cơ quan quản lý không, thưa ông?

- Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi đã đưa các nhóm giải pháp này vào nội dung tham vấn người dân, cơ quan quản lý, các nhà khoa học để xin ý kiến. Phần lớn người dân trong vùng nghiên cứu đều ủng hộ và mong muốn các giải pháp này sớm được triển khai. Đặc biệt, UBND thành phố Hà Nội đã xem xét và cơ bản thống nhất các giải pháp do nhóm nghiên cứu đưa ra; đồng thời, giao Sở NN&PTNT Hà Nội tiếp nhận để triển khai trên thực tế sau khi đề tài được cơ quan thẩm quyền nghiệm thu.

Để thực hiện những đề xuất này, Hà Nội cần nguồn lực rất lớn. Vì vậy, chúng tôi cũng đề nghị các đơn vị liên quan cần lựa chọn những giải pháp ưu tiên, đồng thời huy động nguồn lực đầu tư để giải quyết tình trạng ngập lụt, úng, bảo đảm an toàn cho người dân và phát triển kinh tế - xã hội bền vững...

- Trân trọng cảm ơn ông!