Giải pháp nào để xuất khẩu gạo bền vững?

Thị trường với nhiều diễn biến

Theo Bộ Nông nghiệp và Môi trường, khối lượng xuất khẩu gạo 2 tháng đầu năm 2025 đạt 1,1 triệu tấn và 613 triệu USD, tăng 5,9% về khối lượng, song giảm 13,6% về giá trị so với cùng kỳ năm 2024.

Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) Đỗ Hà Nam cho rằng, nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng rớt giá gạo xuất khẩu hiện nay là do Ấn Độ nới lỏng lệnh hạn chế xuất khẩu gạo sau 2 năm siết chặt. Điều này khiến nguồn cung trên thị trường quốc tế gia tăng, tạo áp lực cạnh tranh cho các nước xuất khẩu khác, trong đó có Việt Nam. Mặt khác, nhu cầu nhập gạo của các thị trường lớn như Philippines, Indonesia cũng đang giảm sút, do các nước này đã tích lũy đủ dự trữ trong năm 2024 và chờ giá giảm thêm, trước khi tái nhập khẩu.

Không riêng gì Việt Nam, giá gạo xuất khẩu giảm là tình hình chung của nhiều quốc giá xuất khẩu gạo trên thế giới. Theo Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ (USDA), trong tháng 2-2025, sản lượng gạo toàn cầu đạt khoảng 532,7 triệu tấn, mức cao kỷ lục, nhưng giảm nhẹ so với dự báo trước đó. Tổng cung gạo toàn cầu đạt 712,15 triệu tấn, cao hơn 9,2 triệu tấn so với năm trước và tiêu thụ toàn cầu khoảng 530,5 triệu tấn, tăng so với năm trước. Tồn kho cuối kỳ dự báo khoảng 181,6 triệu tấn, giảm nhẹ, song vẫn cao hơn năm trước.

Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ cũng dự báo, thương mại gạo năm 2025 đạt khoảng 58,5 triệu tấn, tăng 450 tấn so với dự báo trước, nhưng thấp hơn năm 2024 và Ấn Độ, Kazakhstan sẽ tăng xuất khẩu, còn Argentina, Hoa Kỳ hạ thấp hơn. Nhập khẩu tại Trung Quốc, EU, Nhật Bản, Sri Lanka… sẽ tăng.

Còn theo Cục trưởng Cục Chất lượng, chế biến và Phát triển thị trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) Ngô Hồng Phong, các doanh nghiệp, địa phương sản xuất gạo cần nắm được nhu cầu cũng như diễn biến thị trường để có bài toán sản xuất, xuất khẩu phù hợp.

“Dự kiến tổng diện tích gieo cấy năm 2025 khoảng 7,03 triệu héc-ta, năng suất ước đạt 61,6 tạ/ha, sản lượng ước đạt 43,14 triệu tấn (giảm 323 nghìn tấn so với năm 2024). Ước sản xuất cả năm vùng Đồng bằng sông Cửu Long đạt 3,8 triệu héc-ta, năng suất bình quân ước đạt 63,09 tạ/ha, sản lượng ước đạt 24,057 triệu tấn. Tổng lượng gạo hàng hóa cho xuất khẩu 6 tháng đầu năm ước 4,53 triệu tấn; tổng lượng gạo hàng hóa cho xuất khẩu 6 tháng cuối năm ước 3,012 triệu tấn”, ông Ngô Hồng Phong thông tin.

Với những dự báo về sản xuất, phân tích từ thị trường, các chuyên gia khuyến cáo doanh nghiệp cần chủ động trong các hoạt động sản xuất cũng như kinh doanh. Đồng thời, Chính phủ và các bộ, ngành cần vào cuộc và có những giải pháp tạm thời cũng như lâu dài cho thị trường lúa gạo.

Chất lượng, thị trường - yếu tố quyết định

Trước những diễn biến của thị trường lúa gạo trong và ngoài nước, ngày 4-3, Thủ tướng Chính phủ đã có Công điện số 21/CĐ-TTg về việc điều hành đảm bảo cân đối cung cầu lúa gạo trước diễn biến thị trường thế giới và trong nước.

Theo đó, Thủ tướng Chính phủ yêu cầu Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường chỉ đạo các địa phương vùng Đồng bằng Sông Cửu Long sản xuất đảm bảo sản lượng và diện tích theo kế hoạch đã đặt ra…; theo dõi sát sao lịch thời vụ và tình hình hạn mặn, nhằm hạn chế ảnh hưởng đến sản xuất lúa. Tập trung chỉ đạo triển khai có hiệu quả Đề án "Phát triển bền vững 1 triệu héc-ta lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng Đồng bằng sông Cửu Long đến năm 2030"; nhân rộng quy trình sản xuất lúa giảm phát thải để giảm chi phí sản xuất và tăng giá bán cho nông dân. Về dài hạn, tập trung nghiên cứu, cải thiện cơ cấu sản xuất và chất lượng sản phẩm, tập trung vào các giống lúa có chất lượng và giá trị cao, các giống lúa đặc sản; ứng dụng công nghệ hiện đại, đầu tư nghiên cứu và nhân giống, phát triển các giống lúa…

Bên cạnh đó, Thủ tướng yêu cầu các bộ nghiên cứu, đề xuất bổ sung các tiêu chí, điều kiện đối với doanh nghiệp kinh doanh, xuất, nhập khẩu gạo, theo hướng ưu tiên, ưu đãi đối với các đơn vị có chuỗi liên kết sản xuất và bao tiêu sản phẩm có hệ thống kho chứa, logistics đồng bộ, hiện đại, nhằm khắc phục tình trạng thương lái thu mua ép giá nông dân. Đồng thời hỗ trợ về vốn, thuế, xây dựng cơ chế thông quan nhanh gọn…

Cùng với chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã chủ động tổ chức các cuộc họp bàn để tìm hướng cho ngành lúa gạo trước diễn biến thị trường hiện nay cũng như giải pháp có tính dài hơi.

Theo Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy, chúng ta phải xác định lại mức độ như thế nào, nguyên nhân do đâu? Phải xét cả thị trường trong nước và quốc tế, từ đó phân tích và đề xuất các giải pháp để quản lý bình ổn và đưa thị trường lúa gạo ổn định, bền vững cả những giải pháp trước mắt và giải pháp lâu dài.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh An Giang ông Ngô Công Thức đề xuất, Chính phủ, các bộ, ngành trung ương tiếp tục quan tâm hỗ trợ các tỉnh vùng Đồng bằng sông Cửu Long mời các tập đoàn, doanh nghiệp đến đầu tư liên kết sản xuất nông nghiệp, giúp hình thành chuỗi sản xuất, tiêu thụ ổn định.

Đồng thời, cần có chính sách ưu đãi hơn nữa để khuyến khích các doanh nghiệp mạnh dạn đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp, nông thôn để việc ký kết, xuất khẩu với đối tác nước ngoài được ổn định…

Còn Phó Chủ tịch Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) Đỗ Hà Nam kiến nghị Ngân hàng Nhà nước xem xét tạo điều kiện để người dân và doanh nghiệp tiếp cận được vốn, có khả năng trữ hàng, từ đó chủ động hơn về giá hàng hóa. Tăng hạn mức cho các doanh nghiệp xuất khẩu, các doanh nghiệp cung ứng gạo, kéo dài thời gian cho vay mua gạo…

VFA cũng đề nghị Bộ Công Thương đưa ra quy định giá sàn về xuất khẩu gạo theo Nghị định số 107/2018/NĐ-CP với mức giá Hiệp hội Lương thực Việt Nam đề nghị là 500 USD/tấn (giá FOB). Đồng thời, tăng cường kiểm tra các doanh nghiệp xuất khẩu gạo, nhất là các doanh nghiệp chỉ đi thu mua, không tham gia vào khâu chế biến hoặc các doanh nghiệp chỉ tham gia thương mại mà không tham gia vào thị trường xuất khẩu.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân cho biết, Bộ sẽ tiếp thu các các khuyến nghị của các hiệp hội, ngành hàng, địa phương, trong đó có việc triển khai Nghị định số 107/2018/NĐ-CP về kinh doanh, xuất khẩu gạo.

“Sắp tới sẽ có hội nghị chuyên đề bàn xuất khẩu gạo. Liên quan đến câu chuyện kích hoạt giá sàn, Bộ Công Thương đang nghiên cứu. Bộ Công Thương cũng đang tính đến việc kích hoạt dự trữ, bảo đảm công tác bình ổn. Đồng thời, Bộ Công Thương tiếp tục đẩy mạnh công tác đàm phán mở cửa thị trường mới bên cạnh thị trường truyền thống để bảo đảm xuất khẩu gạo bền vững trong dài hạn”, Thứ trưởng Bộ Công Thương Nguyễn Sinh Nhật Tân nhấn mạnh.

Từ những đề xuất, kiến nghị cho thấy, giải pháp bền vững, lâu dài vẫn nằm ở sản xuất, thị trường và nguồn vốn. Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Đỗ Đức Duy khẳng định, Bộ sẽ phối hợp với các bộ, ngành, địa phương xây dựng vùng sản xuất lúa xuất khẩu chất lượng, ổn định. Đồng thời, ứng dụng công nghệ trong sản xuất, chế biến, hướng tới dòng gạo chất lượng, phát triển vùng sản xuất gắn với xây dựng thương hiệu để “định vị” hạt gạo Việt Nam ngay tại thị trường trong nước cũng như quốc tế.

Ở góc độ thị trường, Bộ sẽ cùng Bộ Công thương kiến nghị Chính phủ có những chương trình đàm phán, kết nối để mở rộng thị trường, chủ động trong điều tiết thị trường để giữ giá và tăng giá trị. Ngoài ra, các bộ, ngành, địa phương cùng phối hợp để thực hiện hiệu quả chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về việc điều hành, bảo đảm cân đối cung cầu lúa gạo trong và ngoài nước.